چکیده:
نظريه ذره حاصل پژوهش های فيلسوفان يونان باستان است و محققاني چون لوكيپوس و دموكريتوس آن را پرورده اند.در اين نوشتار يكي از انديشه هاي محوري عطار، يعني تامل در ذرات و اسرار آن و مقايسه ذره با نظريات فيلسوفان يونان باستان و دانشمندان مقایسه می شود. سپس مطالعه ايده فلسفي-عرفاني عالم كبير در عالم صغير انجام می گیرد. اين مقاله در نظر دارد تا ضمن بازخواني ذره در شعر عطار، از منظر ارتباط آن با آموزه هاي عرفاني شاعر، به بررسي سير تكاملي آن تا دنياي علم بپردازد.
نتيجه پژوهش نشان مي دهد كه عطار در آثارش علي رغم اين كه از حكمت يونان تبري مي جويد، اما در بسياري از موارد نظرياتش در باره ذره با آن ها اشتراك دارد. در نگاه اول تقابل ذره و خورشيد، به نحو بارزي مي تواند مقوله تغيير و دگرگوني را كه هدف اصلي ارشاد و تربيت عرفاني است، به سالكان نشان دهد و در مراحل بالاتر، آموزه هايي چون وجود جهان كبير در جهان صغير، وحدت وجود و فناء في الله را كه هدف غايي تعليمات عرفاني است، به مريدان ارايه نمايد. همچنين توصيفات مذكور حاوي آموزش هايي چون حركت، حيرت، معرفت و ... .
ذره و ويژگي هاي آن دستمايه شاعر در توصيف منازل سلوك گرديده و زمينه را براي تسهيل آموزش تعاليم بلند عرفاني هموار نموده و ضمن تقويت تخيل شاعر، فرصت مناسبي را براي رمزپردازي و تمثيل سازي وي فراهم كرده است. ذره در شعر عطار رمز سالك راه و نماد عالم صغير است.
خلاصه ماشینی:
"در این مقاله ، با بازخوانی نظریۀ ذره در اشعار عطار، سیر تکاملی آن از دنیـای فیلسـوفان باستان و شعر شاعران شهودگرا تا دنیای علم بررسی می شـود و ویژگـی هـای مشـترکی کـه میان آن ها و اشعار عرفانی عطار وجود دارد که متناسب و هماهنگ با عقایـد و اندیشـه هـای عرفانی اوست و شاعر را در آموزش مریدان و وصول آن ها بـه اهـداف بلنـد عرفـانی یـاری می رساند، مطالعه می کند؛ زیرا «قسمت مهمی از دریافت ماهیـت و خمیرمایـۀ نهـانی جهـان مورد مطالعۀ فیلسوفان همان است که امروزه در قلمـرو مطالعـات دانشـمندان فیزیـک جـای دارد» (کاپلستون ، ١٣٨٨: ٩٤).
همۀ ویژگی های ذکرشده در توصیف ذره ، از ویژگی های انسان نیز هست ؛ زیرا تمام جهان جسمانی هر شخص (عـالم صغیر) و کیهان (عالم کبیر) در زیر واقعیتی آشکار به نام ذرات وجود دارد: ای ذره ای از نـور تـو بـر عـرش اعظـم تافتـه از عرش اعظم در گذر بر هـردو عـالم تافتـه آن ذره ذریت شده خورشید خاصـیت شـده سـر تـا قــدم نیـت شـده بـر جـان آدم تافتـه (دیوان اشعار، ١٣٦٦: ٥٧٨) بیت آخر را می توان جامع ترین و زیبـاترین بیتـی دانسـت کـه حـاوی تمـام اندیشـه هـای عرفانی شاعر است که به شکل موجز بیان شده اسـت ."