چکیده:
یکی از مباحث بسیار مهم در حوزۀ جامعهشناسی تاریخی، نگاه شرقشناسانه به مقولۀ «غیر» و «ایران» است. نگارندگان در این مقاله به مبحث ایرانشناسی به مثابه یک مقوله در حوزۀ جامعهشناسی تاریخی پرداختهاند. ایرانشناسی در جهان تاریخی بس دراز دارد، از روزی که پای جهانگردان به ایران باز شد، ایرانشناسی نیز پا گرفت. از روزگار صفوی به این سو که ثباتی سیاسی و رونق اقتصادی در ایران پدید آمد، توجه فرنگیان به ایران افزونتر از گذشته شد و فرنگیانِ رهسپار شده به ایران، گزارش سفرهایشان را در قالب سفرنامه، یادداشت منتشر میکردند. پس از زمانی چند خاورشناسی بهویژه ایرانشناسی در قالب باستانشناسی، اسطورهشناسی و رشتههایی از این دست، از رشتههای دانشگاههای مختلف جهان شد که از همین رهگذر خاورشناسان و ایرانشناسان بسیاری در این دانشگاهها پرورش یافتند. نگارندگان در این مقاله نخست تعریفی از ایرانشناس و ایرانشناسی ارائه میکنند و سپس به گونهشناسی ایرانشناسان میپردازند که به سه گونه تقسیم میشوند: ایرانشناسان سفید، ایرانشناسان خاکستری و ایرانشناسان سیاه. سپس در ادامه زندگی، آثار و نقش سیاسی رابرت چارلز زاینر یکی از ایرانشناسانِ بنام را در کودتای 28 امرداد 1332 در دورۀ محمدرضا شاه پهلوی و سرنگونی دکتر محمد مصدق بررسی و چگونگی برآمدن چنین ایرانشناسانی تحلیل میشود.
خلاصه ماشینی:
ما در این مقال تلاش کردهایم به گونه های ایرانشناسان بپردازیم و سپس از منظر جامعه شناسی تاریخی که آثار بسیاری در این زمینه وجود دارد (بنگرید به وریچ کاظمی ١٣٨٣؛ تنهایی ١٣٨٣؛ اسمیت ١٣٨٦؛ Szakolczai ,١٩٩٨ Hobden ,١٩٨٢ Abrams ١٩٩٤ Dean ,٢٠٠٠) کارهای زاینر را بررسی میکنیم .
١. ٢ ایرانشناسان سفید ایرانشناس سفید به ایرانشناسی گفته میشود که با توجه به دلبستگی و علاقه ای که به ایران دارد به پژوهش دربارة تاریخ و فرهنگ و ادب ایران میپردازد و فارغ از جدلهای سیاسی کشورهای دیگر با ایران پژوهش میکند و هر آنچه که میپژوهد در جهت علاقه و دلبستگیاش به ایران است و تعلق خاطری به این سرزمین و مردمانش دارد، بنابراین ایرانشناسی آنان با ایراندوستی آنان در پیوند است .
٣. ٢ ایرانشناسان سیاه ایرانشناس سیاه به ایرانشناسی گفته میشود که به پژوهش دربارة تاریخ و فرهنگ و ادب ایران میپردازد و نه تنها ایراندوست نیست و علاقه ای به ایران و ایرانیان ندارد بلکه قصدش ضربه زدن به ایران و ایرانیان است ولو این که فرصت چنین کاری برایش پیش نیامده باشد.
فرد دیگری که در عین این که فعالیت های سیاسی میکرد در فرهنگ و زبان ایران نیز پژوهشیده بود رابرت چارلز زاینر است که در ادامه به زندگی، آثار و فعالیت های سیاسی وی پرداخته میشود.