چکیده:
مهم ترین شاخص اصلی اندیشه ها و باورهای عارف ، تامل در زبان است و به همین سـبب اهمیـت ویژه ای دارد. حلاج از عرفایی است که رمزهای زبانی آثار و سخنان او، زبان وی را از زبان معمـول متمایز میکند. دستیابی به رویکردهای فکری و تجربیـات او مرهـون تحلیـل و تفسـیر ایـن رمزهـا است . این نوشتار پس از توضیح رمز و رابطه مستقیم آن با تجربه عرفـانی و تبیـین دیـدگاه حـلاج دربارة زبان رمزی، رموز زبانی حلاج را در سه بخش حروف ، کلمات و تصاویر، با روش توصـیفی تحلیلی بررسی میکند. در این مقالـه نقـش رمـز در زبـان حـلاج ، ارتبـاط زبـان رمـزی حـلاج بـا تجربه های روحانی او و نقش آن در شناخت تجربه ها و باورهای وی تحلیل میشود. بـا توجـه بـه تفاوت ظریف شطح و رمز، کشف رموز زبان حلاج ، میتواند نوع تجارب و حقیقت باورهـای او را آشکار کند. رمز و شطح ، اصلیترین و پراهمیت ترین بخش سخنان حلاج است و در زبان او بسـیار به شطحیات توجه شده است ؛ به همین سبب بررسی و تحلیل انواع رمز در سخنان او ضرورت دارد
خلاصه ماشینی:
"؛ حال آنکه در رمز نسبت مماثله یا تماثـل کـه معنـای اول را به دوم میپیوندد، عمودی (صعودی یا نزولی) است » (ستاری، ١٣٧٢: ٢٩)؛ بنابراین لفظی که ظاهر رمز را میسازد، همیشه نسبت به معنا و مفهوم آن کم عمق تر است و به گفته رنه گنـون «رمـز همواره باید نسبت به چیزی که مظهر آن است ، پست تر باشد تا تمام تصورات طبیعـت گرایـان را از رمز باطل کند» (پورنامداریان ، ١٣٦٤: ١٤) و یا به گفته مولانا: بر آستان آن کس بود کو ناطق اخرس بـود این رمز گفتی بس بود دیگر مگو درکش زبان (مولوی، ١٣٨١: غزل ١٧٨٩) ٣ـ رمز از زبان حلاج حلاج از شاخص ترین عارفان در کاربرد زبان رمز برای بیان تجارب خویش اسـت .
این الفاظ متشابه در حقیقت ، الفاظ معمول با مفاهیم نامعمول (با معنـایی جـز معنـای طبیعـی مـدلولی) هستند که سالک ناگزیر از کاربرد آنهاست ؛ زیرا «کسی که به تجربۀ صوفیانه میپردازد، یا رای آنش نیست که حقیقت آن را بیان کند، یا از آنچه مشاهده و حس میکند به لفظ تعبیر نماید؛ زیرا زبـانی که به کار میدارد زبانی است که برای تعبیر تجربه های حسی به کار مـیرود، چـه آن زبـان مولـود همان تجربۀ حسی است ؛ اما تجربـۀ صـوفی برتـر از حـس اسـت و در هـیچ کلامـی نمـیگنجـد» (فاخوری، ١٣٧٣: ٢٤١-٢٤٢)."