چکیده:
در این جستار کوشش شده است، تا نظریه ارزش زیباییشناختی تحلیل و بررسی شود. این نظریه نمونهای از روشها و مکاتب گوناگون در زمینه تفسیر قرآن است و غایت و کمال قرائت متن را در به حداکثر رساندن وجوه معنایی آن میداند. ضرورت بحث فوق را میتوان در امکان تعدد و تکثر معانی برداشتشده از قرآن با عنایت به ظرفیتها و ویژگیهای خاص متن و مانند آن دانست. با وجود اینکه مهمترین اشکال طرحشده بر این نظریه بیاعتنایی به قصد مولف و بازی آزاد نشانهای با متن است. ازاینرو نظریه ارزش زیباییشناختی بهطور مطلق امکان طرح در قرآن را نخواهد داشت؛ بنابراین در پژوهش فوق که به شیوه توصیفی ـ تحلیلی همراه با گردآوری اطلاعات اسنادی و کتابخانهای انجام گرفته، کوشش شده است، با طرح فرضیه «قصدیگرایی شمولی و ذهنیگرایی معتدل» با توجه به ظرفیتها، اقتضائات زبانی متنی و ویژگیهای خاص ماتن قرآن امکان تعدد معانی برداشتشده از قرآن با وجود ملتزمبودن به قصد مولف اثبات شود.
خلاصه ماشینی:
بنابراین پژوهش فوق با طرح فرضیه«قصدیگرایی شمولی و ذهنیگرایی معتدل» درصدد پاسخگویی به پرسشهای ذیل است: 1-آیا در قرآن با وجود اعتقاد به قصد مؤلف، برای متن میتوان معانی متعدد صحیحی را در نظر گرفت، در عین اینکه امکان اخصبودن معانی مقصود از معانی محتمله متن نیز وجود داشته باشد؟ 2- در فرض پذیرش فرضیه فوق از کدام ظرفیتها در راستای این نظریه میتوان استفاده کرد؟ 3- در پی تجویز دامنهای از تفاسیر چگونه میتوان برای شبهاتی نظیر آنارشیسم، شکاکیت و نسبیت پاسخی مناسب ارائه کرد؟ پیشینه تحقیق با توجه به تتبع صورتگرفته تألیفاتی در همین راستا انجام شده است که به آنها اشاره میشود: طیب حسینی (1388و1387) در کتاب و مقاله خود تقریبا بهطور مبسوط به مسئله کاربرد لفظ در بیش از معنای واحد، ادله قایلان و بررسی نمونههایی از چندمعنایی الفاظ در روایات معصومان و قرآن پرداخته است.
با عنایت به پیشفرضهای عام و خاصی که مطرح شد، میتوان به این جمعبندی رسید که امکان طرح نظریه «ارزش زیبایی شناختی» به مفهوم عام و بهطور مطلق آن به دلیل بیاعتنایی به قصد مؤلف که در متون دینی مهمترین هدف تفسیری است، وجود نخواهد داشت، از طرفی نظریه عامه نیز مبنی بر «قصدیگرایی انحصاری» در تفسیر قرآن به دلیل ویژگی خاص و منحصر به فرد ماتن که دلالت بر علم نامتناهی خداوند دارد نیز مقبول نیست؛ اما به نظر میرسد برخی از مؤلفههای نظریه «ارزش زیبایی شناختی» قابلیت جمع با نظریه قصدیگرایی را دارد و امکان طرح فرضیه« قصدیگرایی شمولی و ذهنیگرایی معتدل» وجود داشته باشد.