چکیده:
طبق دیدگاه گروهی از مفسران و قرآنپژوهان آیه اکمال دین (مائده: 3) با قبل و بعدش هماهنگی ساختاری و تلازم معنایی ندارد. این ناسازگاری بیشتر ناشی از نوع نگرش به متن قرآنی است که متن را مطابق قواعد رایج در عرف و رابطه خطی و طولی آیات،یعنی توجه به روابط پسین و پیشینی آیه در سیاق و خطی مشخص در نظر میگرفتند؛ اما با تغییر آن نگرش وگذر از نظم خطی آنسان که آیه با دیگر آیات همخوان و هممعنای خود، شبکهای از ارتباطات دور و نزدیک را شکل دهد،میتوان آیه منظور را با روش تحلیل و تطبیق ساختارهای متوازن در مسیر فرایند فهم درست قرار داد؛ درصورتیکه از یک سو، به اموری چون فضای نزول سوره مائده و ارتباط با سورههای پیش از آن و از سوی دیگر، به نشانههایی چون واژگان متقارب، ساختارهای متوازن و الگوهای تکرار در آیات متعدد بهخصوص آیات دیگر سوره مائده توجه شود. رهیافت حاصل از واکاوی شبکه ارتباطی آیات مرتبط با آیه اکمال دین، اهمیت و ضرورت امر ولایت را درپی دارد، همان امریکه مطابق دیدگاه شیعه، دین با آن کامل شد وکافران را یأس فرا گرفت.کفاری از اهلکتاب به همراه منافقانکه در عهدشکنی و تحریف احکام الهی و دشمنی با پیامبر(ص) و... از هیچچیز دریغنکردند؛ اگرچه از ظواهر آیات سوره، اعلان رسمی ولایت امام علی(ع) در روز غدیر خم به دست نمیآید؛ اما از دلالت آیات 55 و56 و67 مائده، بهرهمندی حق ولایت برای«الذین آمنوا» و انطباق مصداق برتر آن به علیبنابیطالب در صورت پذیرش خصوص سبب نزول آیه ولایت(55) در حق ایشان بهدست میآید.
خلاصه ماشینی:
سوره مائده در الگوی نظم فراخطی همسوی با سورههای بقره، آل عمران و نساء، قصه اهل کتاب (یهود و نصاری) و روابط و کوششهای اینان با کافران و منافقان درجهت پنهانماندن برخی حقایق بهویژه حقانیت رسول اکرم (ص) را بیان میکند و از همه مهمتر حساسیت آنها نسبت به آنچه بر پیامبر نازل شده است، (ما أنزل إلیه) را نشان میدهد.
در متن قرآن، گوینده الهی آن قصد و مراد جدی خود از تکلم (سخنگفتن) را در بافتهای متعدد بیان کرده است و در مهم نشاندادن یک موضوع خاص مثلا امر ولایت (آنگونه که از آیات سوره مائده فهمیده میشود) از همه امور و مسائل مرتبط با آن امر چه آنها که به اثبات آن میآیند و چه آنها که مانع فهم و اثبات آن میشوند؛ کمک گرفته است و با پردازش ماهرانه مطلب از آغاز سخن تا انتها، به متن چنان نظم و ساختاری داده است که تنها با گذر از قواعد خطی و حاکم بر عرف میتوان به حقیقت آن امر دست یافت.
امری که کفار از اهل کتاب و منافقان با وجود اطلاع از مصداق آن یعنی امام علی (ع) (که در روز غدیر خم بهتصریح پیامبر (ص) امامت و جانشینی ایشان ابلاغ شده بود) سعی در پنهان کردن و نابودی آن داشتند؛ بنابراین نمیتوان پذیرفتکه گوینده الهی بهخاطر ترس از مخالفان امر ولایت، آن را در جای اصلیاش مثلا بعد از آیه تبلیغ (مائده: 67) قرار نداده است؛ چون بر اساس نظم شبکهای و فراخطی قرآن، خدا خود همان امر مهم را بهشیوهای حکیمانه در متن آیات با نشانههای متعدد قرار داده است، تا مخاطب متن با کمک تدبر و اندیشه در اطراف متن بتواند به واقعیت آن دست یابد.