چکیده:
پژوهش حاضر کوشیده است تا اثرگذاری موقعیت اجتماعی را ـ به عنوان جایگاه افراد در گروه و اجتماع ـ بر مجازات بررسی کند. «موقعیت اجتماعی» از مفاهیم نسبی بوده و تعیین مصداق آن بر عهده عرف است. برابری در برابر قانون و اجرای مجازات به صورت یکسان، یکی از زیرمجموعه های اصل مساوات است که بر آن تاکید فراوان شده است. پیش از ظهور دین مقدس اسلام، دادگاه ها به تبع طبقات اجتماعی، دارای سلسله مراتب بود و موقعیت اجتماعی افراد در تعین نوع و میزان مجازات تاثیر زیادی داشت. در این نوشتار، تاثیر موقعیت اجتماعی مجرمان بر مجازات در آموزه های کیفری اسلام با رویکرد توصیفی و تحلیلی بررسی می شود. بر اساس یافته های این تحقیق، تاثیر موقعیت اجتماعی مجرمان بر حدود، قصاص و تعزیرات گرچه از لابه لای کتب فقهی قابل استنباط است، اما پذیرش تاثیر آن بر تعزیرات آسان تر از تاثیر آن در حدود، قصاص است. رعایت مصالح و منافع اجتماع، قاعده «اهم و مهم»، و مانند آن موجب می شود گاهی از فوریت اجرای حدود صرف نظر شود و تا زمان مناسب، به تاخیر بیفتد. سیره معصومان علیهم السلامنشان می دهد که ایشان گاهی افرادی را که از جایگاه والایی برخوردار بودند مورد عفو قرار داده و یا تعزیر شدیدتری نسبت به آنها اعمال می کردند.
خلاصه ماشینی:
"با اینکه برخی روایات و قواعد فقهی به رعایت موقعیت مجرمان در مراحل دادرسی اشاره دارد، دیدگاه غالب بر این است که مجازات باید نسبت به همه بدون در نظر گرفتن امتیازات و ویژگی های فردی، خانوادگی، نژادی و موقعیت اجتماعی، به صورت یکسان اجرا شود و قاضی حق ندارد اصل «مساوات» را نادیده بگیرد.
در جرم انگاری، جرم زدایی و اجرای احکام کیفری نیز چنانچه صدمه ای به دین و احکام دینی برسد، حاکم اسلامی می تواند با توجه به صلاحدید خویش، موقتا صرف نظر نماید و یا اگر تصویب مقرراتی در زمینه جرایم و مجازات ها و یا اجرای حدود موجب خدشه دار شدن می گردد جلوی آن را بگیرد؛ همچنان که برخی معتقدند: «بعضی از مجازات ها به خاطر عدم تبیین درست از اهداف آن یا عدم اجرای صحیح آن، موجب بدبینی به اصل شریعت و وهن آن گردد، در چنین فرضی، از اجرای آن، هرچند به طور موقت و تا زمان تبیین فلسفه حکم و آماده شدن محیط،بایدخودداری شود»(منتظری،1429ق،ص35).
ضرورت این کار درصورتی که افراد مذکور از جایگاه و موقعیت اجتماعی بالاتری برخوردار بوده و دارای شخصیت فرهمند باشند جای انکار نیست، به ویژه درصورتی که اجرای حدود بهانه ای به دست طرف داران آنها دهد و زمینه دلسردی و بی اعتنایی ایشان از دین را فراهم آورد و یا با ایجاد اختلاف در داخل، موجب ضعف دولت اسلامی گردد قطعا اجرای آن به تأخیر خواهد افتاد.
نمونه های مذکور نشان می دهد که موقعیت اجتماعی مجرمان بر مجازات تعزیری تأثیر دارد؛ یعنی در آموزه های جزایی دین مقدس اسلام، توجه به شرایط فردی، اجتماعی بزهکاران موجب می شود که گاهی مجرم مورد عفو قرار گیرد و گاهی تعزیر شدیدتری نسبت به او اعمال گردد."