چکیده:
هر چند در مصاحف کنونی، مطابق نظر مشهور، هر یک از سوره های «ضحی و انشراح» و «فیل و قریش»، متمایز از یکدیگر درج شده است، سیاق آیات و روایات این باب، نشان از یکی بودن آنها دارد؛ چنان که برخی فتوا به اسقاط آیه بسمله از آغاز سوره ی دوم، هنگام قرائت آنها در نمازهای واجب داده اند. این در حالی است که «سیاق» به لحاظ کارکرد فاقد چنین قابلیتی است. زیرا سیاق خواه به صورت تقدیر عاطف تجسم یابد، خواه به صورت تنزیل فصل به وصل، صرفا صلاحیت تصرف در معنای مدلول را دارد. تا با تاثیر وتاثر عناصر دخیل در آن اعم از حال و مقال، دلالت مستقر از مجموع کلام انعقاد یافته و معنای مدلول استیفاء گردد. بی آنکه شانیت تصرف در گستره دال به نحو رفع فاصل یا ایجاد آن را داشته باشد، تا نظریه وحدت در مقابل تعدد را مستدل و مستند نماید. روایات نیز به عنوان دلیل استنادی دیگر قاصر از اثبات وحدت حقیقی آن دو می باشند. بلکه مدلول نهایی آنها وحدت حکمی به معنای آن است که در قرائت بعداز حمد در نماز فریضه به منزله یک سوره به شمار می آیند.
خلاصه ماشینی:
این بحث، تنها بحثی تئوری نبوده بلکه ثمرة عملی آن در فقه هم نمایان میشود؛ زیرا نظر مشهور امامیه، وجوب قرائت یک سورة کامل بعد از حمد در نماز فریضه است (شیخ طوسی، 1387، 1/107؛ الخلاف، 1407، 1/335؛ علامه حلی، 1413، 2/142 و علامهحلي، 1414، 3/130)؛ حتی بر آن ادعای اجماع شده (خوانساری، 1405، 1/341)، و شعار امامیه در طول زمان گشته است (بهبهانی، 1426، 380و381)؛ بهگونهایکه فتوا به جایزنبودن اکتفا به کمتر یا بیشتر از آن، به صورت جمع بین دو سوره داده شده است (سیدمرتضی، 1415، 146؛ سيدمرتضي، 1405، 1، 220 و ابوالصلاح حلبی، 1403، 118) 1 .
به لحاظ تنزیل نیز -که مرجع آن به اعتبار است- باید گفت: از این اصطلاح، در بسیاری از مواردِ فقه، اصول و تفسیر، و تحلیل مفاهیمِ متونِ وحیانی و منابع شرعی استفاده شده است، بهگونهایکه حتی فصل در کلام شارع به منزلة لا فصل (=وصل) به شمار میآید (صدر، 1423، 4/622)؛ 1 لکن حیطة کارآمدی و محدودة کارآیی آن صرفا در مواردی است که امکان دستیابی به مدلول و تحصیل مقصود، در مواضع نظارت آیات یا روایات به یکدیگر وجود داشته باشد؛ نه آنکه تنزیل، به عنوان شاخص و موجبی، جهت تصرف در محدودة کمّیِ آیات یک سوره، به نحو رفع فاصل و الحاق آن آیات به آیاتی دیگر مطرح باشد، تا محصول آن، تلبس مجموعة آیات، تحت پوششی واحد در یک سوره، حتی در موارد فقدان نظارت آنها به یکدیگر باشد.