چکیده:
بررسی دیدگاه های این دو دانشمند مشخص می سازد که امام محمد غزالی بیش تر به مسائل
دینی پرداخته، ولی خواجه نصیرالدین طوسی علاوه بر آن، توجه زیادی به کاوش در طبیعت
و افلاک دارد؛ یعنی گرایش بیش تری به مسائل دنیوی و علمی دارد. غزالی تربیت را
تدبیر نفس از طریق اعتدال بخشی به قوا و تمایلات از طریق معرفت می داند، ولی خواجه
تربیت را مراقبت از نشو و نمای آدمی در مسیر طبیعی او به سوی کمال می داند. غزالی
هدف تربیت را، سیر روح و باطن انسان به سوی حق و وصول به انس و قرب الهی ذکر می
کند. خواجه عمده ترین تربیت را اعتدال میان قوای سه گانه آدمی (شهویه، غضبیه و
ناطقه) می داند، ولی هر دو صاحب نظر در انتخاب هدف تربیت، بر رسیدن به حقایق تأکید
می کنند. رسیدن به اراده از طریق تفکر یا گذشتن از تجربه به شهود و پرورش عقل روش
تربیتی غزالی است، اما خواجه در روش تربیتی خود، به پیروی از طبیعت فرد توجه ویژه
دارد. در روش تربیتی، هر دو مربیان را به استفاده از نظریه «عادت» سفارش کرده اند.
غزالی در بحث از اخلاقیات، به تصفیه غرایز و تغییرپذیری اخلاق اشاره می کند و
پیامبران(علیهم السلام) را بهترین الگوی اخلاق مطرح می کند، ولی خواجه در اخلاق،
بحث فضیلت و رذیلت را مطرح می کند و فضیلت را اعتدال در قوای حکمت و شجاعت و عدالت
دانسته، رذیلت را افراط یا تفریط در قوای (شهویه، غضبیه و ناطقه) می داند.
خلاصه ماشینی:
در این تحقیق، با محدود کردن بحث، به بررسی نظریات دو تن از مربیان مسلمان پرداخته شده است تا امکان بررسی تحلیلی عمیق تری فراهم آید; امام محمد غزالی و خواجه نصیرالدین طوسی از جمله صاحب نظران بنام در زمینه تعلیم و تربیت و دارای تجربه وافی بوده اند.
( 7 ) غزالی مانند بیش تر دانشمندان گذشته، تربیت را امری تکوینی می داند که هدف آن ایجاد خلق نیکو در انسان است هرچند غزالی مانند صاحب نظران امروز تعریف مستقلی از تعلیم و تربیت ارائه نداده، ولی با توجه به آراء تربیتی این دانشمند بزرگ، شاید بتوان نظر وی را درباره ماهیت تعلیم و تربیت این گونه بیان کرد: تعلیم و تربیت عبارت است از نوعی تدبیر نفس و باطن از طریق اعتدال بخشی تدریجی به قوا و تمایلات به وسیله معرفت، ریاضت و استمرار برای نیل به انس و قرب الهی.
( 3 ) آراء تربیتی تربیت چیست؟ خواجه «تربیت» را ایجاد ملکات در انسان از طریق عادت می داند; در کتاب اخلاق ناصری می نویسد: تربیت، صفتی است که باید از طبیعت پیروی کند تا کمال موجود را بتواند ظاهر سازد.
نقش تشویق و تنبیه در تربیت یکی از نکات اساسی در تربیت، بهره برداری از انگیزه کودک در حفظ و کرامت و شخصیت اوست; زیرا کسی که خود را صاحب عزت ببیند، گرد کارهای پست، که تزلزل در شخصیت وی ایجاد می کند، نمی گردد و کرامتش وی را از ارتکاب آن خطا باز می دارد، خواجه در این باره می گوید: «از عادت گرفتن توبیخ و مکاشفت احتراز باید کرد که موجب وقاحت می شود و بر معاودت تعریض دهد که "الانسان حریص علی ما منع" به استماع ملامت اهانت کند و ارتکاب قبایح لذات کند، از روی تجاسر.