چکیده:
«حقوق» یکی از پدیده های اجتماعی است که بدون در نظر گرفتن اجتماع و عوامل فعال در آن نمی توان آن را مورد بررسی و دقت جامعه شناسانه قرار داد؛ زیرا حقوق از درون اجتماع و ارزش های موجود در آن سرچشمه می گیرد. هانری لوی برول (Henri-Levi-Bruhl) در این باره معتقد است: «حقوق اجتماعی ترین امر اجتماعی است و بیش از مذهب و زبان و هنر، سرشت نهانی گروه های اجتماعی را نشان می دهد».([1]) علاوه بر این، حقوق بیش از هر موضوع اجتماعی دیگری معرف کلیه پدیده های روان شناسی اجتماع است. چنانچه ژان ره (Joun. Ray)در این باره می گوید: «حقوق نظام ارزش هاست؛ ارزش هایی که آرمانی و ایده آل شناخته شده اند.»([2]) این نکته حتی در تعریف «حقوق» توسط دوپریل (Dupreel) آمده است؛ آن جا که آن را به «ارزش مشترک و عمومی جمعی از عقاید» تعریف می کند.([3]) بنابراین، شکی نیست که حقوق واقعیتی اجتماعی است و پدیده های اجتماعی را می توان از منظرهای متفاوت مورد بررسی قرار داد. این نبشتار نیز با هدف بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر حقوق، نشان می دهد که کدام یک از عوامل اجتماعی در تدوین و یا تغییر حقوق نقش دارد و آن را تحت تأثیر خود قرار داده است.
خلاصه ماشینی:
"([13]) الف ـ تأثیر مذهب بر حقوق: در بیش تر کشورها، حتی بین پیروان مکاتبی که مبنای حقوق را وجدان عمومی و وقایع اجتماعی یا تحولات تاریخی و شرایط اقتصادی و عرف و عادات و هم فکری اسلاف و غیر مرتبط با مسائل نفسانی و اخلاقی و امور مذهبی می دانند، افراد زیادی هستند که خود را در بعضی موارد، از عمل به قیود مذهبی ناگزیر می بینند؛ زیرا برخی از مسائل دینی با رسوم و معتقداتشان چنان عجین و ممزوج گشته که تفکیک آن ها تقریبا غیرممکن است؛ مثلا، در ایران مسائل مربوط به ازدواج، طلاق، عده وفات، طبقات ارث، درجات ارث بران، محرمات نکاح، ولایت قهری، حضانت اولاد و امثال آن ها در اثر عقاید مذهبی، طی قرون متمادی، در فرهنگ و تمدن و خوی و خون و ایمان مردم چنان ریشه دوانده است که کوچک ترین تغییر و دگرگونی در آن ها باعث مخالفت می شود.
([28]) نتیجه آنچه در پایان این مقال باید مورد توجه قرار گیرد این است که عواملی که مورد بررسی قرار گرفت، واقعیت هایی مسلم و غیرقابل انکار می باشد، اما دو نکته را نباید از نظر دور داشت: نکته اول از لحاظ کمیت غیر از عوامل مورد بررسی در متن، موارد دیگری نیز وجود دارد که می تواند در حقوق تأثیرگذار باشد؛ مثلا، در کشور خودمان، ایران، اگر به چند سال قبل برگردیم، به مواردی برمی خوریم که در تدوین یا تغییر قوانین و حقوق مؤثر بوده و حتی گاهی تنها عامل تغییر بوده است؛ از جمله این عوامل می توان وجود جمعیتی به نام «عشایر» را نام برد."