چکیده:
رشد شتابان فیزیکی و جمعیتی شهر اردبیل در چند دهه اخیر موجب افزایش نیاز به امکانات و تسهیلات عمومی ازجمله تسهیلات آموزشی شده است. ناتوانی سیستم مدیریت شهری در برآوردن این نیازها، برهم خوردن نظام توزیع خدمات و توزیع نامتوازن مراکز آموزشی در سطح نواحی شهر اردبیل را در پی داشته که به شکلگیری محلههایی با دسترسی محدود به خدمات آموزشی و در نتیجه بیعدالتی فضایی منجر شده است. هدف پژوهش حاضر ارزیابی الگوی پراکنش مکانی مراکز آموزشی شهر اردبیل، بررسی مطلوبیت شعاع عملکردی آن و سنجش ارتباط توزیع فضایی مراکز آموزشی با میزان جمعیت نواحی و فاصله از هسته مرکزی شهر است. هدف پژوهش، کاربردی و از نظر ماهیت و روش توصیفی - تحلیلی است. از روش کتابخانهای برای گردآوری دادهها و اطلاعات لازم بهره گرفته شده است. توابع میانگین نزدیکترین همسایگی برای تجزیه و تحلیل دادهها و اطلاعات و الگوی توزیع فضایی مراکز آموزشی و پلیگونهای تیسن برای بررسی مطلوبیت شعاع عملکردی این تسهیلات استفاده شدند و با شاخص موران دومتغیره موجود در محیط نرمافزار GeoDa، خودهمبستگی فضایی متغیرهای جمعیت و فاصله از مراکز شهر در ارتباط با میزان پراکنش و تراکم مراکز آموزشی در سطح محدوده مطالعهشده مشخص شدند. یافتههای تحقیق نشان میدهند که الگوی پراکنش مراکز آموزشی ابتدایی، دبیرستان، هنرستان و سایر مراکز به شکل خوشهای و الگوی پراکنش مدارس راهنمایی از نوع تصادفی است. این وضعیت به تمرکز خوشهای خدمات آموزشی در مرکز شهر و کمبود این خدمات در پیرامون منجر شده است، همچنین تمرکز خدمات آموزشی موجب مطلوبیت شعاع عملکردی مدارس در مرکز و نامطلوبی آن در نواحی پیرامونی شهر شده است. سنجش ارتباط بین توزیع مراکز آموزشی و میزان جمعیت نواحی نیز ارتباط بسیار ضعیف این دو متغیر را تأیید میکند و توجه نشدن به عامل جمعیت و نیاز شهروندان در راستای توزیع تسهیلات آموزشی را نشان میدهد. تحلیل ارتباط بین فاصله از هسته مرکزی شهر اردبیل و توزیع و تراکم مدارس خودهمبستگی فضایی منفی بین این دو متغیر را نشان میدهد یعنی با فاصله از هسته مرکزی شهر از تعداد مدارس کاسته میشود و در نواحی پیرامونی به صفر میرسد. در نتیجه، نابرابری فضایی در توزیع کاربریها و مراکز آموزشی در سطح شهر اردبیل ملموس است و ناعدالتی فضایی حاکم بر نواحی مسکونی شهر اردبیل را نشان میدهد.
خلاصه ماشینی:
توابع ميانگين نزديک ترين همسايگي براي تجزيه و تحليل داده ها و اطلاعـات و الگـوي توزيع فضايي مراکز آموزشي و پليگون هاي تيسن براي بررسي مطلوبيت شـعاع عملکـردي ايـن تسـهيلات اسـتفاده شدند و با شاخص موران دومتغيره موجود در محيط نرم افزار GeoDa، خودهمبستگي فضايي متغيرهاي جمعيـت و فاصله از مراکز شهر در ارتباط با ميزان پراکنش و تراکم مراکز آموزشي در سطح محدوده مطالعه شده مشخص شدند.
Musa Haruna و Bala Banki (٢٠١٢) پژوهشي با عنوان تجزيـه و تحليـل توزيـع فضـايي مـدارس ابتـدايي و متوسطه در شهر بيدا (Bida town) نيجريه انجام دادند و براي نشان دادن توزيع فضايي مدارس ابتـدايي و متوسـطه اين شهر از GIS و براي ارزيابي درجه نابرابري در تراکم تسهيلات آموزشي از روش هـاي آمـاري (ضـريب جينـي ) استفاده کردند.
احدنژاد روشتي و همکاران (١٣٩١) در پژوهشي با عنـوان تحليـل الگـوي پـراکنش فضـايي مراکـز آموزشـي و ساماندهي مناسب کالبدي آن با استفاده از GIS (مطالعه موردي : منطقه ٨ تبريز) ابتدا با استفاده از روش هـاي تحليـل نزديک ترين همسايگي و شاخص موران ، الگوي پراکنش فضايي مراکز آموزشي را در منطقه ٨ شهر تبريز مشخص و سپس فضاهاي بهينه را براي ساخت مکان هاي آموزشي جديد با مدل هاي ارزيابي چندمعياره در محيط نرم افزار GIS پيشنهاد کردند.
فرج زاده و رستمي (١٣٨٣) در مقاله اي با عنوان ارزيـابي و مکـان گزينـي مراکـز آمـوزش شـهري بـا سيسـتم اطلاعـات جغرافيايي (GIS) مطالعه موردي : شهرک معلم کرمانشاه ، ضمن ارزيابي توزيع مراکز آموزشي شهرک معلم کرمانشاه بـه ايـن نتيجه رسيدند که اين شهرک با کمبود فضاي آموزشي مواجه است و به مکان هاي جديد براي ساخت مدارس نياز دارد.