چکیده:
مرتع؛ نظامهای بهره برداری
پاپلی یزدی محمدحسین,لباف خانیکی مجید
تنوع اقلیمی موجب پیدایش مراتعی با کیفیت پوشش گیاهی در مناطق مختلف کشور دیده گردیده است. بنابراین باید انتظار داشت که نظامهای بهره برداری از انواع مرتع داری تنوع باشد. مقاله حاضر این نظامها را طبقه بندی کرده و به شرح آن پرداخته است. اقوامی که در نقاط مختلف ایران به دامداری می پردازند، متناسب با نوع مرتع موجود، شیوه های گوناگونی را برای بهره برداری اتخاذ کرده اند. این شیوه ها روابط تکنیکی و انسانی را در بهره برداری از مراتع شامل می شود و در مجموع یک نظام بهره برداری را شکل می دهد. در این مقاله سعی شده است که اثرعوامل طبیعی بر نظامهای بهره برداری از مراتع ثابت شود ولی اثرعوامل دیگر از قبیل مسائل تاریخی، فرهنگی و تراکم جمعیت بی اهمیت تلقی نشده است. اگر دو قوم را در یک اقلیم یکسان یافتیم که در نظامهای بهره برداری از مرتع دچاراختلاف هستند، باید متوجه عوامل دیگر باشیم. مثلا ممکن است ساخت فرهنگی آن دو قوم متباین بوده که در برخورد با یک اقلیم مشخص واکنشهای متفاوتی داشته اند.
خلاصه ماشینی:
"به این ترتیب هدف این مقاله به صورتهای دیگری تعریف میشود که بطور کلی عبارت است از: 1-چند نوع نظام بهرهبرداری از مراتع در ایران وجود دارد و اصولا برای طبقهبندی نظامها چه مبنا و اساسی را میتوان قائل شد؟ 2-مهمترین عامل در شکلگیری نظام بهرهبرداری از مراتع چیست؟ 3-آیا میتوان نظامهای بهرهبرداری از مراتع را در ایجاد ساختار قبیلهای یا تشکیلات اجتماعی سهیم دانست یا عکس آن مصداق دارد؟ 4-هر کدام از نظامهای بهرهبرداری از مراتع توسط عشایر چه اندازه میتوان در برابر مساله اسکان پایداری نشان دهد.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل شمارهء2:نمایش شماتیک مالکیت مراتع در اطراف روستای«افراکتی» (از شهرستان ساری) نظام بهرهبرداری از مراتع در شمال ایران تقریبا منحصر بهفرد است و در مناطق دیگر کمتر دیده میشود.
(نمونه مالکیت اقطاعی خاندان جلایر بر مراتع و زمینهای کلات نادری)البته پس از تصویب قانون اصلاحات ارضی و نیز ملی کردن جنگلها و مراتع این نوع نظام بهرهبرداری تا حدود زیادی برچیده شده است ولی میتوان از این تیپ بهعنوان تیپی که در سیستم تولید سنتی مطرح بوده و پشتوانه فرهنگی و تاریخی داشته یاد کرد.
در مناطق این تیپ درمورد چرای دام مالکیت اختصاصی بر مراتع تقریباوجود ندارد زیرا پوشش گیاهی آنقدر تنک است که اهمیت اقتصادی خود را از دست داده و انگیزه کسی را برای مالک شدن بر نمیانگیزد.
3-2-تیپ مناطق خشک رباط خان و پشت بادام در این تیپ مراتعی مورد بهرهبرداری واقع میشوند که بسیار فقیر بوده و بطور سنتی به علت کمی جمعیت مسأله مالکیت به هیچ ترتیبی وجود نداشته است."