چکیده:
طبقه بندی نامها در خاندانهای یزد (مطالعه مقدماتی)
افشار ایرج*
خاندانهایی که در شهر یزد زندگی می کنند از نظر منشا تاریخی به شش گروه تعلق دارند که عبارتند از: زردشتیان، سادات، طوایف و عشایر، طبیبان، خوانین و مهاجرین شهرهای دیگر. این شش گروه ترکیب جمعیتی شهریزد را تشکیل می دهند که بدون هیچ تمایزی در میان یکدیگر زندگی می کنند. بطوری که اختلاط مداوم این گروهها منجر به پیدایش خاندانهایی با نامهای دیگری شده است. این خاندانها را می توان براساس نام خانوادگی به 9 گروه تقسیم کرد. بسیاری از خاندانهای شهریزد منشا اهدای موقوفات، ایجاد تاسیسات عمومی، واحدهای تولیدی و ... بوده اند. بنابراین پیش از بررسی موضوعات مربوط به تاسیسات عمومی و تولیدی، موقوفات و ... لازم است که خاندانهای شهریزد را بشناسیم و درباره نام و نسب آنها تاملی داشته باشیم.
دانستن اینکه چه خاندانهایی در یزد موجبات گسترش اقتصادی و تحولات فرهنگی شده و منشا ایجاد قنوات و ابواب البر و تاسیسات عمومی و بالاخره کارخانه ها و کارگاههای مهم بوده اند از وسایل ره یابی به نحوه تاثیر فرهنگی و مدنی آنهاست.
در این مطالعه اجمالی اساس کار مبتنی بر اطلاعات شفاهی و افواهی و دفتر راهنمای تلفن شهری بوده است. بنده تصور می کنم که برای دیگر شهرهای ایران هم ضرورت دارد که تحلیلی در نامهای خانوادگی و تعیین تیره های خانوادگی و تبیین تیره های خاندانی انجام شود.
خلاصه ماشینی:
"سید رکن الدین و فرزندش سید شمس الدین منشأ کارهای خیر بسیار بودهاند2و وقفنامهء آنها به نام جامع الخیرات دوبار چاپ شده است و به ترجمهء فارسی هم درآمده است3.
6-مهاجرین ولایات دیگر که اغلب برای تجارت و کسب به یزد میآمدهاند و خانوادههایی هستند که سابقهء بودن آنها در یزد به اوایل عصر ناصری میرسد دلالت عمده بر آن،این است که خانههای قدیمی تاریخدار که یادگاری از آنهاست هنوز در شهر یزد باقی است (2)-نگاه کنید به مقالهء ژان اوبن.
7-نامهایی که منسوب به شهرهای دیگر است خواه مردمی که اجدادشان از آن شهرها به یزد آمدهاند مانند لاریها،عربها،رشتیها،اصفهانی،کرمانی،هراتی،شیرازی و خواه کسانی که به مناسبت تجارت با شهرهای دیگر نام آن شهر را بر خود گذاردهاند مانند همدانی و (8)-درمورد خانوادهء افشار مقیم یزد که نویسنده از آنهاست باید توجه داشت که در عصر صفوی عدهای از افشارهایی که در امور حکومتی بودهاند در یزد اقامت داشتهاند.
لذا تهیهء باغ در دورهء شهر و حیازت مباحات در بیابان و ایجاد مزارع در منطقه کویری و کوهستانی که همه مستلزم حفر قنوات بود از زمرهء سنت آن خطه شمرده میشود همیشه زارعان یزدی و مقنیان آنجا شهرت داشتند و به شهرهای دیگر برده میشدند.
4-ساختمانهای عمومی و موقوفات:آنها که جنبهء فرهنگی دارد:مدرسه(مانند مشیریه ساختهء فتح الله مشیر الممالک-مدرسهء خان-کیخوسروی(ساختهء زرتشتیان)- کتابخانهء(در مسجد جامع،وقفی سید علی محمد وزیر که بنایش ساختهء محمد هراتی است- کتابخانهء امامزادهء جعفر ساختهء عطاءالله افشار).
1-کارمندی در وزارتخانهها،بیشتر در معارف و عدلیه و مالیه و بهداری؛ 2-وکات مجلس؛3-تدریس در دانشگاهها؛4-روزنامه نگاری و سیاست؛ ز-فهرستی از خانوادههای مهمتر آثاریزاده-آزما-آسایی-آقا-آگاه-احمدیه-ادیب رضوی-اصفهانی(از اصفهان)-افشار-افصح-اکرمی(سید)-امین-برخوردار-برکت-بزرگپور-بشارت(دو خانواده)-بقائی-بمی-بهروز(کرباسی)-پاپلی-پوست فروش(از خراسان)-پهلوان-پهلوانپور- پهلوانزاده-تقوی-توکلی-جلالیان-جلیلی(دو خانواده)-جلیلیان-حاتیم-حائری(اردکانی)- حائری یزدی-حاجی میرا-حافظی-حفیظی-حکیمزاده-خان بهادر(معین)-خان ملک- خجسته-خراسانی-خردمند-خوانین-راجی-رستگار-رسولیان-(حاجی عبد الرسول)-رشتی- رضوی-رکن الدینی-روهین-ریاضی-ریسمانی-زرکش-سعیدا-سعیدی-سعیدی- فیروزآبادی-سیحون-شعرباف-شفیعپور-شکوهی-شمس الدین-شیرازی(ملک-عسکری و..."