چکیده:
بررسی علل پیدایش و اهمیت زیارتگاههای زرتشیان در یزد
مهرشاهی داریوش*
* دانشگاه یزد
احتمالا مهمترین مکانهای مذهبی مقدس برای زرتشیان ایران، پس از آتشکده ها، زیارتگاههایی است که در نزدیکی عقدا، اردکان، مهریز و شهر یزد (همگی دراستان یزد) قرار دارند. این مقاله اهمیت و ویژگیهای جغرافیایی – فرهنگی این مکانهای تاریخی و مذهبی را مورد بحث قرار می دهد. در حالی که این مکانها همه ساله به وسیله صدها نفر از زرتشیان زیارت می گردد ولی آنها را تنها به عنوان مکانهایی مقدس از دیدگاه نیایشی نمی توان تلقی نمود. اگر چه ما هنوز شواهدی مکتوب در دست نداریم که نشان دهد این مکانها در طی دوره های تاریخی با نقش خاص و یگانه ای مورد استفاده قرار می گرفته اند، اما با این وجود احتمال زیادی وجود دارد که از آنها به عنوان ایستگاها و اقامتگاههای موقتی در شرایط خاص، مثلا در حین مهاجرت زرتشیان به سمت شرق، استفاده می شده است. احتمال دارد که چنان شرایطی بارها در طول بحرانها و فشارهای سیاسی و اجتماعی اتفاق افتاده باشد. وجود لهجه های متفاوت در بین اقلیت زرتشتی یزد، اردکان و تفت می تواند شاهدی باشد بر این حالت گذرکاه بودن و نقش ایستگاهی منطقه دور افتاده و مرکزی یزد در مهاجرتهای ادواری این مردم از بخشهای مختلف ایران زمین به سمت هندوستان.
ریشه پیدایش این اماکن هر چه باشد، این مکانهای مقدس در حال حاضر پایگاههایی را در دامن طبیعت جهت گردهمایی و همبستگی، زنده کردن یاد و خاطره فداکاریهای گذشتگان، شادمانی و در نهایت نیایش خداوند در پیوند با طبیعت برای این آخرین بازماندگان ایران کهن فراهم می آورد که شناخت هر چه بیشتر و نیز حفظ و نگاهداری آنها را به عنوان یک میراث فرهنگی ضروری می نماید.
خلاصه ماشینی:
"ریشه پیدایش این اماکن هرچه باشد،این مکانهای مقدس درحال حاضر پایگاههایی را در دامن طبیعت جهت گردهمایی و همبستگی،زنده کردن یاد و خاطره فداکاریهای گذشتگان، شادمانی و در نهایت نیایش خداوند در پیوند با طبیعت برای این آخرین بازماندگان ایران کهن فراهم میآورد که شناخت هرچه بیشتر و نیز حفظ و نگاداری آنها را بهعنوان یک میراث فرهنگی ضروری مینماید.
نزدیکترین شهر به این محل،اردکان است به فاصله حدود پانزده کیلومتر از جنوب غربی آن،یک مزرعه کوچک موسوم به حوض گور،با یک چشمه،باغ خرما و یک استخر بزرگ آب پرماهی در 15 کیلومتری شمال غربی آن وجود دارد که امروزه نام آن به مزرعه مهدیآباد تغییر کرده است (نقشه شمارهء 1)اسم اصلی این مزرعه و وجود آب انباری به نام آب انبار گور،در سر راه قدیمی اردکان به سمت خور و خراسان و نیز نامیده شدن کوه مجاور آن به نام کوه انبار که درواقع از نام آن آب انبار گرفته شده است،همگی شاید بیانگر اهمیت پیشین این مزرعه و آب انبار از لحاظ موقعیت بین راهی آنها باشد و نقش یک فرد یا افراد زرتشتی در احداث آنها.
آخرین نظریه درمورد نشاء پیدایش و بقای این پیرانگاهها ایدهای است که بر نقش و اهمیت پناهگاهی و مهاجرتی این اماکن تاکید دارد(پیشدادی،1368)بنابراین نظریه،این مکانها درواقع پناهگاهها و ایستگاههای مهاجرتی بودهاند برای کوچ به سوی سیستان یا به عبارتی به سمت هند،از حدود پانصد سال پس از شکست ساسانیان و با گسترش روزافزون دشواریهای اجتماعی و اقتصادی برای زرتشتیان بویژه از عصر صفویه به بعد مهاجرت این قوم به سمت سرزمینهای شرق فلات ایران شدت گرفت و یکی از این مقصدها سرزمین هند بود که در آنجا بطور نسبی فشار کمتری بر تازه واردین وجود داشته است."