چکیده:
تشخیص تغییرات اقلیمی اواخر دوران چهارم در ایران از طریق اطلاعات حاصل از مطالعه دریاچه ها: یافته ها و نظریات جدید و پیچیدگی های تفسیر شواهد موجود
مهرشاهی داریوش*
* گروه جغرافیایی دانشگاه یزد
فلات ایران در طول دوران چهارم زمین شناسی (دو میلیون سال اخیر) به دلیل قرار گرفتن در بین و نواحی آب و هوایی مختلف از قبیل: بیابان های تحت کنترل پرفشار جنب حاره (عربستان)، ناحیه تحت تسلط بادهای موسمی (هند و پاکستان)، و ناحیه شرق مدیترانه با بارش های زمستانی، دارای شرایط خاصی است که تفسیر آثار و شواهد ناشی از آن، پیچیدگی هایی دارد. این پیچیدگی ها وقتی بیشتر می شود که اثر توده هوای پرفشار سیبری از یک سو، و ویژگی های توپوگرافیک و هیدورلوژیک محلی نیز به آن اضافه گردد.
کویرها و دریاچه های فلات ایران که با توجه به ساختمان زمین شناسی و تکتونیک و یا به علت پیدایش چاله های ناشی از عملکرد فزایندهای ژئومورفولوژیک (فرسایش آبی و بادی و حرکات دامنه ای) تکوین یافته اند، دربردارنده آثار و شواهدی از تغییرات اقلیمی می باشند. این شواهد از پست ترین قسمت این چاله ها تا بلندترین نواحی آنها ممکن است مشاهده شوند. در مطالعه شرایط کواترنر ایران از داده ها و اطلاعاتی کمک گرفته شده است که تفسیر آنها بدون توجه به ویژگی های این اطلاعات و موقعیت های خاص هر یک از این دریاچه ها می تواند موجب رسیدن به نتایجی گردد که نتوان این نتایج را به سایر نقاط ایران تعمیم داد. هدف از این مقاله گردآوری خلاصه ای از یافته های نسبتا جدید در مورد دریاچه های ایران از دیدگاه شرایط کواترنر و تشریح نقاط قوت و ضعف تفسیرهای موجود و در نهایت معرفی نظریه ای تازه در این زمینه می باشد.
خلاصه ماشینی:
"دکتر داریوش مهرشاهی گروه جغرافیای دانشگاه یزد شمارهء مقاله:531تشخیص تغییرات اقلیمی اواخر دوران چهارم در ایران از طریق اطلاعات حاصل از مطالعهء دریاچهها: یافتهها و نظریات جدید و پیچیدگیهای تفسیر شواهد موجود (به تصویر صفحه مراجعه شود) خلاصه فلات ایران در طول دوران چهارم زمینشناسی(دو میلیون سال اخیر)بهدلیل قرار گرفتن در بین نواحی آب و هوایی مختلف از قبیل:بیابانهای تحت کنترل پرفشار جنب حاره (عربستان)،ناحیهء تحت تسلط بادهای موسمی(هند و پاکستان)،و ناحیهء شرق مدیترانه با بارشهای زمستانی،دارای شرایط خاصی است که تفسیر آثار و شواهد ناشی از آن، پیچیدگیهایی دارد.
جدا از این مسائل،موقعیت ویژهء مکانی ایران مرکزی،تأثیر سیستمهای متفاوت و گاه متضاد جوی،نقش خاص تغییرات توپوگرافیک و روند ناهمواریها در این منطقه باعث شده است تا واکنش حوضههای رسوبی کویری آن نیز نسبت به تغییرات و نوسانات اقلیمی پیچیدهتر از آن باشد که بتوان از طریق مقایسهء مورفولوژیکی یا رسوبشناسی این حوضهها با دریاچههای حاشیهای سرزمین ایران به نتایجی مستقیم و جامع دست یافت چه رسد به اینکه بخواهیم سرگذشت کواترنر این منطقه را بدون در دست داشتن دادههای بهصورت سیستماتیک و علمی گردآوردی شده با همتاهای آن در غرب ایالات متحد آمریکا و یا حتی آسیای غربی مشابه فرض کنیم.
بدینترتیب درمورد تغییرات شرایط اقلیمی کواترنر،با توجه به اطلاعات موجود درمورد ایران،نظریهء سومی را نیز میتوان به این شرح مطرح ساخت که موقعیت جغرافیایی و شرایط توپوگرافیک فلات ایران بهصورتی است که چه در مراحل سرد همزمان با دورههای یخچالی،و چه در مراحل گرم همزمان با دورههای مابین یخچالی امکان افزایش یا کاهش آب دریاچهها وجود داشته است،یا بهعبارتی،موازنهء مثبتو منفی رطوبتی در هر دو مرحله امکانپذیر بوده است."