چکیده:
خشکسالی یکی از بلایای طبیعی است که در مقایسه با سایر بلایای طبیعی از نقطه نظر میزان، شدت، طول مدت واقعه، گسترش منطقه، تلفات جانی، خسارتهای اقتصادی و اثرات بلندمدت از بالاترین درجات برخوردار است. در دهههای اخیر از میان حوادث طبیعی که زندگی انسان را بر روی کره خاکی تحت تاثیر قرار داده است، فراوانی خشکسالی بیش از سایر حوادث میباشد. به طوری که تعداد کل آسیب دیدگان از خشکسالی طی سالهای 1966 تا 1988 بالغ بر یک و نیم میلیارد نفر برآورد شده است که 52 درصد آسیب دیدگان از کل بالایای طبیعی را تشکیل میدهد. خسارتهای خشک سالی عمدتا به صورت کاهش عملکرد مراتع، کاهش تولید محصولات زراعی به ویژه دیم، کاهش منابع آب کشاورزی و شرب، کاهش منابع اب سطحی و زیرزمینی، طغیان آفات و بیماریهای گیاهی و دامی، افزایش مهاجرت و در نهایت اثرات سوء زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی ظاهر میشود که توسعه پایدار منطقه را مورد تهدید قرار میدهد. در این مقاله که انعکاس دهنده بخشی از تحقیقات و مطالعات انجام شده بر روی پایش و پیش آگاهی خشکسالی میباشد، ابتدا موضوع رخداد خشکسالی و روشهای معمول پایش آن بررسی شده، سپس خشکسالی سالهای زراعی 79-1378 و 80-1379 از نظر ابعاد خسارتهای وارده و تعیین بعضی از شاخصهای قابل دسترس برای استان یزد مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین وضعیت خشکسالی در این سال ها در سایر استان های کشور نیز با مقایسه شاخص های پیشنهادی، ارزیابی شده است.
خلاصه ماشینی:
"بر این اساس و بر پایه نسبت بارش سال زراعی قبل به میانگین بلندمدت بارندگی هر استان(میانگی بارش سالیانه مراکز استانها در نمودار 1 آورده شده است)شاخصی به شرح نمودار 3 با وزن 25 درصد از شاخص کلی خشکسالی هر استان ارایه شد.
) (به تصویر صفحه مراجعه شود) نمودار 5 میزان بارندگی سال زراعی 80-79 و مقایسه آن با متوسط بلندمدت ایستگاههای هواشناسی مراکز استانهای کشور و)شاخص درصد بارش فصل رویش4 این شاخص باتوجه به اهمیت بارندگی در دوره رویشی گیاهان،میزان بارش در فصل رویش را مدنظر قرار داده است.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) نمودار 6 شاخص درصد بارش فصل رویش در سال زراعی80-79 نمودار 6 شاخص کلی خشکسالی(مجموع امتیازات هر استان از نظر ضرایب سهگانه پیشنهادی) در سال زراعی 80-79 جدول 7 شاخص درصد بارش فصل رویش سال زراعی 80-79 استانهای کشور (4)- ipgsp (به تصویر صفحه مراجعه شود) براساس مطالعات انجام شده ضروری است تا در آینده با مطالعه بر روی فراوانی خشکسالیهای اتفاق افتاد ضمن پهنهبندی شدت خشکسالی در سطح کشور و در مقیاس استانی،با اندازهگیریهای میدانی و به کارگیری فنآوری سنجش از دور به ایجاد بانکهای اطلاعاتی پایش وضعیت محیط در فصول مختلف سال و در نهایت برآورد شاخصهای ترکیبی خشکسالی که نشاندهنده وضعیت واقعی بروز بلایای طبیعی در منطقه باشد،به پیشآگاهی و پیشبینی خشکسالی پرداخته شود.
براساس شاخصهای سهگانه ارایه شده،مجموع امتیازات هر استان براساس جدول 8 شدتی از خشکسالی را ارایه میدهد که میتواند ابزار مناسبی برای مقایسه شدت خشکسالی روی داده در یک سال زراعی بین استانهای مختلف کشور بوده و حتی معیاری برای توزیع عادلانه اعتبارات تخصیص داده شده جهت جبران خسارت ناشی از این رخداد بین استانها باشد."