چکیده:
آثار یخساری و یخچالی در سلفچگان قم
رامشت محمدحسین,شوشتری ن.
بررسی آثار مرفولوژیکی یخبندان های کواترنر ایران موضوع مورد علاقه بسیاری از محققان بوده که می توان شروع آن را به ژاک دومرگان (1890) نسبت داد. در این میان ردیابی پاره ای از پدیده ها سهل تر و پاره ای دیگر به واسطه غیر محتمل تر بودن آن کمتر مورد ارزیابی محققان قرار گرفته و از آن جمله می توان از وجود آثار یخسارها یا کلاهک های یخی نام برد. نکته در خور تعمق در این زمینه توجه زمین ریخت شناسان به تغییرات اقلیمی و دنبال کردن آثار ژئومرفیک ناشی از آن در سطوح اراضی است. این بررسی ها توانسته، آنها را با روش های خاصی آشنا سازد به طوری که با تمسک به پدیده های ژئومرفولوژی ناشی از عملکرد یخ در آن دوران، قادر به محاسبه و برآورد رقومی ویژگی های اقلیمی عصر یخبندان شده اند. در مطالعات اخیر کشف و بسط نظریه های جدید در مورد مکان هایی است که محققان پیشکسوت کمتر تصور وجود آثار عملکرد یخ در آنها را می داده اند محور نوآوری و بداعت در این گونه پژوهش هاست. آن چنان که بررسی های انجام شده بر روی چاله های برودتی ایران نشان می دهد چهار کانون برودتی در ایران وجود دارد که پهنه وسیعی از ایران را در بر می گیرد و به غیر از آثار معمول یخچالی، پدیده های دیگر یخچالی چون یخسارها نیز در این نواحی قابل ردیابی است (نعمت الهی،1382)
این مقاله که برگرفته از یک طرح تحقیقاتی است و با حمایت مالی وزارت نیرو به انجام رسیده با اتکا به روش رایت و تحلیل رقومی داده های هواشناسی مضبوط نسبت به بازسازی شرایط دمایی در دوره سرد اقدام و سپس با تعیین گستره آن در ایران نسبت به ردیابی آثار یخسارهای محتمل در منطقه سلفچگان اقدام گردید. نتایج این پژوهش به استناد برآوردهای اقلیمی از یکسو و شواهد مرفیک ارضی و پاره ای شواهد رسوبی در سلفچگان و دهکده راهجرد آثار یک کلاهک یخی در ناحیه سلفچگان همراه با یک معبر بزرگ یخچالی که توسط یک سیرک و یک دریاچه یخی تغذیه می شده است را در عصر یخچالی تاخیری اثبات می کند
خلاصه ماشینی:
"نظر به اینکه مطالعات یخچالشناسی در ایران،همگی بر کاهش برودت ایران در آخرین دوره سرد نسبت به زمان فعلی دلالت دارد،لذا شناسایی مناطقی که چند ماه از سال دارای دمای کمتر از پنج درجه سانتیگراد هستند میتواند بهعنوان مناطقی که در دورههای یخچالی حداقل در بخشی از سال دچار یخزدگی میشدهاند تلقی شوند،زیرا کمترین برآورد تفاوت دمای متوسط سالانه برای ایران توسط محققین در عصر یخچالی بین 5 تا 6 درجه سانتیگراد بوده است(2).
اگر کمترین ارقام برآورد شده تفاوت دمای متوسط ایران در دوران چهارم را که 5 درجه سانتیگراد است برای مناطقی از ایران منظور داریم که سه تا چهار ماه از سال دمای کمتر از 5 درجه را تجربه کردهاند میتوان دریافت که چه وسعتی از ایران در دوره سرد یخچالی در چهارم دارای دمای صفر درجه بوده و به عبارتی در بخشی از سال فرآیندهای یخچالی در آن حاکمیت داشته است(شکل 2).
تحلیل آماری دمای عصر یخبندان برای آنکه احتمال وجود تجربه دوره یخچالی در منطقه توسط روشهای آماری تست گردد با استفاده از آمار ایستگاههای منطقه و روش رایت نسبت بهشمارش آثار سیرکهای کوچک یخچالی در دامنه کوههای منطقه مبادرت و سپس نسبت به بازسازی شرایط اقلیمی در دوره یخبندان اقدام و خط برف دائمی در منطقه براساس خط 60 درصد 2100 متر تعیین گردید(شکل 5).
وجود تراس در دره بزرگ یخچالی سلفچگان به خوبی نشان میدهد که تعادل آب و یخ دراین منطقه تا ارتفاع 1300 متری تجربه شده و یا به عبارتی زبانههای یخی در عصر یخبندان تا پشت دروازههای قم پایین آمدهاند."