چکیده:
از آنجا که موضوع بحث «صراط مستقیم و نقد پلورالیزم دینی» است، این مقاله در آغاز، به بیان نقش دین
در ابعاد زندگی مادی، معنوی،فردی واجتماعی انسان پرداخته و سپس نقش دین در ایجاد خودآگاهی و
دیگر آگاهی و تأثیر آن در نهادهای دینی را تبیین نموده است. در ادامه، این مسأله که تعدد و اختلاف
ادیان، چه نقشی درتأثیر«دین» در رویکردهایمزبور دارد، به بحث گذاشته شده است.
پس از بیان غیر قابل انکار بودن تکثر در نژادها، رنگهای مختلف، زبانهای متعدد، فرهنگهای
متفاوت، ادیان متنوع، اندیشههای گوناگون، گرایشها، میلها و سلیقههای مغایر، چهار سؤال اساسی در
مواجهه با کثرت ادیان و مذاهب مطرح شده است که عبارتند از:
1. ادیان گوناگون چه بهرهای از حقیقت دارند؟
2. چرا در طول تاریخ، ادیان و مذاهب گوناگونی ظهور کردهاند، نه دین و مذهب واحد؟
3. امروزه چه دلایل و عللی بشر را به قبول و اظهار بهره مندی پیروان ادیان دیگر از حقیقت، سوق داده
است؟
4. پیروان هر دینی با پیروان ادیان دیگر چگونه باید رفتار کنند؟
مجموعه مباحثی که ذیل کثرت گرایی دینی در جامعه ما مطرح شده است، در واقع پاسخهایی هستند
به یکی از چهار سؤال فوق که خالی از خلط و ابهام نیستند.
این نوشتار موضعگیریهای گوناگون در مواجهه با مسأله تعدد و تنوع ادیان را تبیین نموده و پس از
ذکر دیدگاههای متفاوتی همچون، «طبیعت گرایی»، «وحدت گرایی» و «شمول گرایی» و نیز نقد و بررسی
مختصر هر یک از آنها، در ادامه به بیان تفصیلی و نقد و بررسی دیدگاه «کثرتگرایی» و پیشینه تاریخی
آن، مبانی، ادله، مدلول، لوازم، آثار و نتایج آن پرداخته است. در این سلسله مقالات، کوشش شده است
هرچه بیشتر تبیین گردد که پلورالیسم دینی از منظرهای متعدد نقد و نقضپذیر است.
پس از نقد و بررسی دیدگاههای فوق و بیان لوازم و توالی فاسد پلورالیزم، رابطه و زمینهسازی پلورالیزم
با «سکولاریزم»، «لیبرالیسم» و «اومانیسم» را طرح و تبیین نموده و در نهایت به طرح و تفسیر
«حصرگرایی» و نظریه مختار که گونه خاصی از انحصارگرایی است، پرداخته و ادله و براهین خود را ذکر
نموده و شبهات مطرح شده را جواب میگوییم.
خلاصه ماشینی:
هر چند اصل آگاهی از تعدد و اختلاف ادیان، پیشینه ای طولانی دارد و در طی عصرها و نسل های گذشته، عالمان و روحانیان در اثبات حقانیت دین خود در برابر ادیان دیگر، کتاب ها نوشته و بحث ها کرده اند، اما در عصر جدید بر اثر تحولات همه جانبه ای که در علم و فلسفه و اخلاق پدید آمده است و نیز به دلیل گسترش بیش از پیش ارتباطات و انفجار اطلاعات، مسأله تنوع ادیان مورد توجه جدی قرار گرفته است.
بی تردید، ما در جهانی زندگی می کنیم که در ابعاد مختلف، متکثر است; چنانکه نژادها و رنگ های مختلف زبان های متعدد فرهنگ های متفاوت ادیان متنوع، اندیشه های گوناگون و حتی گرایش ها، میل ها و سلیقه های ناهمگون و مانند آن، تجلی گاه این تکثر است، به طوری که کثرت موجود و بالفعل ادیان را نمی توان انکار کرد; چنانکه امروز یکی از مهم ترین دغدغه های فکری مورخان، فیلسوفان و متکلمان دین، مسأله تنوع ادیان است و واژه هایی مانند تنوع، تکثر و کثرت گرایی به نحو وسیعی در متون دین شناسی به کار می رود.
به قول اچ، اچ فارمراگر خداوند فقط طنین و بازتاب جامعه است، که صورت های رفتاری خاصی را که به سود جامعه است بر اعضای آن، تحمیل می نماید، اصل و منشأ تکلیف هاییکه باید به تساوی، همه نوع بشر را شامل گردد، چیست؟( 1 ) 3ـ باتوجه به این که پیامبران معمولا بنیان گذار قواعد اخلاقی ای بوده اند که با قواعد اخلاقی رایج در جامعه آن ها در تعارض بوده، نمی توان گفت که دین از جامعه نشأت می گیرد و قواعد اخلاقی آن همان قواعدی است که جامعه برای حفظ و بقای خود و برای ارتقای سطح زندگی و سود اعضای گروه، آنها را وضع کرده است.