چکیده:
از دید بسیاری از شارحان غزالی، معرفت نبوی یا مرتبهی علم مکاشفه، درنظر غزالی مرتبهای فراتر از عقل است که انسان در آن حقایقی را مییابد که عقل قادر به دریافت آنها نیست، حال آنکه بررسی دقیقتر نشان میدهد که این مرتبهی معرفتی نهتنها معرفتی عقلانی، بلکه خود، مبتنیبر برهان و تفکر قیاسی و ماهیتاً ظهور عالیتر مرتبهی عقل استدلالی است. حقایق، در این مرتبه، کشف، مشاهده و رؤیت میشوند، ولی نه به معنای صوفیانهی آن، که تنها مبتنیبر تهذیب نفس و پرهیز از قیلوقالهای علمی و فراگیری علوم رسمی است. معقولاتی که با رسیدن عقل به مرتبهی عالی خود دریافت میشوند، معقولاتی تصدیقیشهودی و عینیاند که دیگران میتوانند حقانیت آن را دریابند. این موضوع در مقالهی پیش رو با کنارهمنهادن و تدقیق و تحلیل متون اصلی آثار مهم غزالی که حتی در سه دورهی متفاوت از حیات فکری او نوشته شدهاند، به اثبات میرسد.
خلاصه ماشینی:
مرتبهی نبوی معرفت، مرتبهای عقلانی و برهانی از دید غزالی زهرا (میترا) پورسینا چکیده از دید بسیاری از شارحان غزالی، معرفت نبوی یا مرتبهی علم مکاشفه، درنظر غزالی مرتبهای فراتر از عقل است که انسان در آن حقایقی را مییابد که عقل قادر به دریافت آنها نیست، حال آنکه بررسی دقیقتر نشان میدهد که این مرتبهی معرفتی نهتنها معرفتی عقلانی، بلکه خود، مبتنیبر برهان و تفکر قیاسی و ماهیتا ظهور عالیتر مرتبهی عقل استدلالی است.
۶ این نگاه غزالی به عقل که آن را در ابتدای ظهورش قادر به تفکیکنهادن میان خیر و شر (11، ص: 377)، و قادر به ارائهی برهان برای اثبات اساسیترین باورهای ایمانی (توحید، نبوت و معاد) (17، ص: 165؛ 15، صص: 344-345) میداند، به همراه اعتقاد وی به مرتبهای با عنوان مرتبهی نبوی معرفت، که با اینکه با عنوانهای معرفت کشفی و عرفانی هم از آن یاد میشود، از سوی خود وی مرتبهی عقل قدسی (17، ص: 65) یا عقل مستفاد (17، ص: 52) خوانده میشود، نقطهی آغاز و پایان حرکت انسان را در فرایند کسب معرفت، عقلانی معرفی می کند.
براساس تحقیق بنیامین آبراهاموف در مقالهی “Al-Ghazali’s Supreme Way to Know God” بحث غزالی در میزان العمل، در پاسخ به این اشکال احتمالی است که شاید گفته شود برخی سخنان وی در این کتاب با طریقهی صوفیه انطباق دارد و برخی با طریقهی اشاعره و برخی با متکلمان، درحالیکه وی باید مذهب واحدی داشته باشد، نیز این حقیقت را آشکار میکند که وی برترین طریقهی معرفت به خداوند را طریقهی استدلالی معرفی میکند.