چکیده:
یکی از شش تکواژگونۀ صورت سوم شخصِ مفرد «است»، «- ات» می باشد که در گفتار محاوره به عنوان فعل کمکی در ساخت ماضی نقلی متعدی غیرمرکب قبل از ضمیر پی بستی مفعولی ظاهرمی شود؛ برای مثال، «آورˈدتش». این تکواژ نه تنها در این بافت خاص تجلی مییابد، بلکه به نظر میرسد که در اثر بسامد وقوع بالا با گذر زمان در گفتار محاوره (گونۀ گفتاری رایج در تهران) در جایگاه قبل از ضمیر پی بستی مفعولی در ساخت ماضی مطلق متعدی غیرمرکب نیز به کار می رود که در این کاربرد جایگاه تکیه متمایز از ساخت ماضی نقلی است؛ برای نمونه، «آˈوردتش». در واقع، هدف نگارنده تحلیل و تبیین نحوۀ تکوین کاربرد این تکواژ در ساخت ماضی مطلق متعدی (صورت سوم شخصِ مفرد) از دیدگاه دستوری شدگی است.
خلاصه ماشینی:
"/>، ᾿- ت̔ میباشد که در گفتار محاوره بهعنوان فعل معین/کمکی در ساخت ماضی نقلی متعدی قبل از ضمیر پیبستی مفعولی ظاهر میشود؛ برای مثال، ᾿آورˊدتش̔ <FootNote No="66" Text=" تکیه با علامت ́- نشان داده شده است.
ثانیا، چون برخی از گویشوران زبان فارسی از قبل عادت کردهاند که در صورت سوم شخص مفرد ساخت ماضی مطلق در جایگاه شناسه عنصری بهکار نبرند یعنی شناسه تکواژ صفر باشد، بعضی از آنها در پاسخ به پرسش نگارنده اذعان کردهاند که یا بهصورت اختیاری از این تکواژ در این بافت استفاده میکنند یا اصلا استفاده نمیکنند.
قبل از رجوع به این جدول لازم است اشاره کنیم: اولا، با این که در جدول 2 نشان دادیم گویشور برای جایگاه تصریف فعل ᾿بودن̔ در صورت سوم شخص مفرد در ساختار «ماضی نقلی متعدی بههمراه ضمیر پیبستی مفعولی» دو انتخاب دارد و یکی از آنها تکواژ صفر است: یعنی، صفت مفعولی گذشته + Ø (تکواژ صفر) + ضمیر پیبستی مفعولی، اما چون او در گفتار محاوره در این بافت و صیغه خاص از ماضی نقلی برای نشان دادن نوع تکیه که از تکیه ماضی مطلق متمایز است<FootNote No="98" Text=" برای مثال، وقتی شناسه نهادی تکواژ صفر، و ᾿- ش̔ ضمیر پیبستی مفعولی باشد تفاوت ᾿زدش̔ در جملههای «شنیدهام که زدش» و «خودم دیدم زدش» در تفاوت تکیه است؛ بنابراین، گویشور در جمله «شنیدهام که زدش» باید کششی طولانی در جایگاه فعل پیبستی ᾿بودن̔ )در اینجا ᾿- ت̔( ایجاد کند که تفاوت ساخت ماضی نقلی و ماضی مطلق را نشان دهد.