چکیده:
مفهوم فقر در آثار دینی مورد توجه قرار گرفته و در زمانهای مختلف اشکال گوناگون به خود میگیرد.
فقر در فرهنگ دینی، نیز معانی چندی دارد: فقر مطلق همگانی و فقر به عنوان یک نیاز روحی.
بر روی هم، فقر مذموم و ممدوح، دو نوعی هستند که از مفهوم اصلی استنباط میشوند.
امیرالمؤمنین علیهالسلام ابواب فقر را مورد دقت قرار دادهاند و مزایا و معایب آنها را گوشزد نمودهاند.
واقعیت فقر چیست؟ فقیر حقیقی کدام است؟ فقر گاهی دارای علل تکوینی است و گاهی واجد علل
ذاتی میباشد.
سخنان بزرگان و سیره انبیاء الهی ترجمان حقیقی فقر است. توجه به مفهوم زهد به درک مفهوم
فقر کمک میکند. امیرالمؤمنین علیهالسلام شخصیتی است که فقر را به خوبی میشناخت و لذا مراقب
اعمال خود بود.
اما تربیت یافتگان مکتب امیرالمؤمنین علیهالسلام نیز هر یک مبارزان عقیدتی بودند و استثمار، بندگی
و فقر انسانها را تحمل نمیکردند. و ابوذر اینگونه بود.
در نگرش اسلامی اصل مال از آن خداوند است و آدمی بدان وسیله آزموده میشود. البته
آفریدگار انسان، امر معاش وی را سامان میدهد اما استحقاق بر بیشتر از آن با تلاش و
کار حاصل میشود و امام در این میان فرد را به اعتدال در کسب مال فرا میخوانند. به
علاوه، تربیت دینی درجاتی را برای فقر قایل میشود که بی حرمتی به
فقیر مورد ملامت قرار میگیرد.
در مقابل علل تکوینی فقر که از سوی خداوند سبحان پدید میآید، علل ذاتی را عامل انسانی
موجب میشود. بر این اساس میتوان با انجام برخی امور، روزی را افزایش داد. علل اجتماعی را نیز
باید در کنار سایر عوامل فقر ذکر نمود، ظلم، فسق و فجور و بی عدالتی از جمله آنهاست.
خلاصه ماشینی:
"» (77) علل دیگر فقر از امام علی علیهالسلام روایت شده است که از جمله عللی که موجب پیدایش فقر میشود عبارتند از: باقی گذاشتن تار عنکبوت در خانهها، بول در حمام (مراد از حمام، برکهای است که مردم در آن حمام میکنند)، خوردن به هنگام جنب بودن، شانه کردن موها در حالت ایستاده، به جا گذاشتن خاکروبه در خانه، سوگند آلوده به گناه، زنا، اظهار حرص و طمع، خوابیدن به هنگام غروب و میان دو وقت مغرب و عشا و قبل از طلوع آفتاب، عادت به دروغ گفتن، گوش فرا دادن زیاد به آواز و موسیقی، جواب رد به سائل و فقیر دادن، ترک تقدیر و اندازه در معیشت و قطع صله رحم.
همچنین از جمله این عوامل که در کلام امام علیهالسلام آمده است، میتوان این موارد را نام برد: برخاستن از رختخواب در حالت عریان برای بول کردن، نشستن دستها به هنگام خوردن غذا، اهانت به تکههای نان، سوزاندن پوست سیر و پیاز، نشستن در آستانه در خانه، جارو کردن خانه در شب، شستن اعضای بدن در دستشویی، پاک کردن اعضای شستهشده، با دامن و آستن (چنانکه کسی که وضو میسازد انجام میدهد؛ یعنی صورت و دستانش را با آستین یا گوشه لباسش پاک میکند)، شسته نشده باقی گذاشتن کاسهها و ظرفها، نپوشاندن در ظرفهای آب، سبک شمردن نماز، تعجیل در خروج از مسجد، صبح زود به بازار رفتن و به هنگام شب با تأخیر از آن خارج شدن، خرید نان از فقرا، لعن بر فرزندان، دوختن لباس به بدن (مراد آن است که انسان لباس را در حالی بدوزد که آن را بر تن دارد)، خاموش کردن چراغ با دمیدن در آن، از پیامبر صلیاللهعلیهوآله نقل است که فرمودهاند: «فقر از بیست و پنج چیز ناشی میشود."