چکیده:
نگرش و سیاست مذهبی زندیان در چارچوب نوع نگرش آنان به مذهبی رسمی کشور و پیروان سایر ادیان نشانگر رفتار مسالمت آمیز و تساهل گرایانه آنان می باشد. تشبثات مذهبی حکام زندیه به مانند سایر حکومت های پیشین ایران تنها در جهت تقویت پایه های قدرت و کسب مشروعیت سیاسی میان جامعه قاب لتحلیل است و رفتارهای دوگانه مذهبی زندیان در برابر موازین شرعی امری رایج در میان حکومت های ایرانی برای تداوم و ابقای بیشتر ساختار سیاسی بود. بررسی سیاست مذهبی حکام زندیه در سایه مستعجل بودن این حکومت و اختلافات داخلی دربار زندیه و همچنین استمرار و تداوم مشروعیت حکومت صفویه مسئل های برجسته جلوه می نماید تا بازکاوی این جنبه از حکومت داری زندیان، بیشتر مورد مداقه قرار گیرد. مسئله اصلی این است که حکام زندیه باوجود غلبه مذهب تشیع در قلمرو خود در قبال سایر مذاهب در ایران چه رویکرد و راهکاری را در پیش گرفتند؟ درواقع به نظر می رسد زندیان به خصوص کریم خان زند با آگاهی از اینکه علیرغم تداوم مشروعیت حکومت صفویه در دوران بسا صفویه، سیاست های مذهبی سختگیرانه اواخر صفویه یکی از دلایل سقوط آن حکومت بود ازاین رو بر اهمیت اتخاذ سیاست مذهبی تساهل گرایانه و مسالمت آمیز آگاه بودند. این نوشتار با اتکا به منابع دست اول و تعدادی از منابع تحقیقی معتبر می کوشد سیاست مذهبی حکام زندیه را تبیین نماید.
The attitude and religious policy of Zand rulers regarding their attitude to the official religion of the country
and followers of other religions indicate their religious tolerance. The religious interest of Zand rulers like
other previous Iranian governments can be regarded as fact in order to strengthen the foundations of
power and gain political legitimacy in the society. Zand’s dualistic religious practices toward the religious
standards were common among the Iranian governments for the continuation of the political structure. The
investigation of the Zand religious policy regarding the short life of this government; the internal differences
of the court of Zand and also, the continuation of the legitimacy of the Safavid government requires this
aspect of Zand government to be attentively considered. The main problem is that “what was the approach
of the rulers of Zands toward other religions in Iran despite the prevailing domination of Shi’a religion in their
territory?” It seems that Zands, especially Karim Khan Zand, was aware that despite the continuation of the
legitimacy of Safavid rule in the post-Safavid period, the strict religious policies of late Safavid was one of
the reasons caused for the fall of that government. Hence, they were very well aware of the importance of
adopting a tolerant policy toward religion. This paper, based on available primary resources and a number
of authoritative research resources, seeks to explain the religious policy of the Zand rulers.
خلاصه ماشینی:
"مسئله اصلی این است که حکام زندیه باوجود غلبه مذهب تشیع در قلمرو خود در قبال سایر مذاهب در ایران چه رویکرد و راهکاری را در پیش گرفتند؟ درواقع به نظر میرسد زندیان به خصوص کریم خان زند با آگاهی از اینکه علیرغم تداوم مشروعیت حکومت صفویه در دوران بسا صفویه ، سیاست های مذهبی سختگیرانه اواخر صفویه یکی از دلایل سقوط آن حکومت بود ازاین رو بر اهمیت اتخاذ سیاست مذهبی تساهل گرایانه و مسالمت آمیز آگاه بودند.
چنان که گذشت ، به دلیل کوتاه مدت بودن دوره حکمرانی حکام بعد از کریم خان و نیز درگیری میان مدعیان کسب تاج وتخت ، حاکمان زندیه ، فرصت و مجال کافی برای عمران و آبادانی بنیان های اقتصادی- اجتماعی و اماکن مذهبی و تحکیم پایه های حکومت نداشتند ازاین رو عدم اهتمام جدی آنان به مقولات مذهبی نمیتواند بازتابی از بیقیدوبندی آنان باشد بلکه بازخورد نداشتن فرصت ١۳.
در این ساختار به روحانیون نقش خاص و برجسته ای داده میشد و هم ازاین رو کریم خان به دلیل اعتقاد و ارتباط گسترده مردم به این قشر و نیز میل و علاقه و ارادتی که از اعتقاد وی نشأت میگرفت ، به علما و روحانیون پاک و وارسته توجه و عنایتی خاص داشت اما در مورد مسئولیت های اجتماعی و سیاسی روحانیون بسیار سخت گیر بود و بر کار و تلاش آن ها تأکید میکرد و معتقد بود روحانیون باید مثل پیامبران و ائمه دارای شغلی باشند و از دسترنج خود کسب ارتزاق کنند۲۳."