چکیده:
یکی از مهمترین مباحث اخلاق کاربردی و فلسفه اخلاق، بحث «تزاحم های اخلاقی» است؛ چراکه گاهی انسان در انجام وظایف اخلاقی یعنی فضایل یا رذایل دچار تزاحم میشود. با توجه به دیدگاه دیوید راس، فاعل اخلاقی گاه با چندین وظیفه در نگاه نخست متفاوت و غیر قابل جمع روبهرو میشود که میتواند در تعیین وظیفه واقعی او در شرایط خاص نقش اساسی ایفا نماید. وظیفه در نگاه نخست در قیاس با سایر وظایف، وظیفهای الزامآور است؛ یعنی زمانی که یک وظیفه در نگاه نخست وجود داشته باشد، فرض قوی بر این است که آن فعل انجام پذیرد مگر اینکه ملاحظات اخلاقی قویتری برای ابطال آن وجود داشته باشد. از نظر بسیاری اعتقاد به وجود وظایف در نگاه نخست عام از مهمترین ممیزات نظام اخلاقی راس است که البته مانند هر نظریهجدی دیگر نقدهای بسیاری نیز بر آن وارد آمده است. دیدگاه راس به دلیل نقص در تبیین سلسله وظایف و غیرمنطقی بودن ترتیب آن و عدم ارائه معیاری فراگیر برای ترجیح افعال متزاحم، در واقع راه مناسبی برای حلّ این مسأله نیست.
خلاصه ماشینی:
راس در این باره میگوید: «زمانی که ما خودمان را در شکستن عهدی توجیه کنیم و در واقع از نظر اخلاقی متعهد به شکستن عهدی به منظور از بین بردن درد و ناراحتی کسی بودیم، نباید حتی برای لحظهای از تشخیص وظیفه در نگاه نخست نسبت به وفای عهد دست بکشیم و این باعث شرم و ندامت در ما نمیشود اما یقینا موجب افسوس و ناراحتی وجدان از رفتارمان میشود علاوه بر این، این را هم تشخیص میدهیم که به خاطر نقض عهد، به نحوی[خسارت] طرف مقابل را جبران کنیم.
بنابراین به عقیده راس، وقتی بیش از یک وظیفه متوجه فاعل میشود که احتمالا متعارض هم هستند، تنها وظیفه نهایی فاعل مطالعه و بررسی کامل آن موقعیت است تا به این نتیجه گیری مهم دست یابد که در آن شرایط خاص کدام یک از وظایف واجبتر و الزامیتر از بقیه است، آنگاه وظیفه مهمتر وظیفهای است که فاعل باید در نهایت انجام دهد و وظیفه مقابل دیگر شأن وظیفه بودن خود را از دست میدهد.
راس ادعا میکند که وظایف در نگاه نخست حقایقی واقعی هستند که ما باید بر آن تکیه کنیم و حاکی از این است که این وظایف، وظایفی هستند که پس از آنکه فاعل در شرایط مختلف قرار گرفت میبایست بر روی انجام دادن و یا انجام ندادن آنها تأمل نماید و حتی ممکن است که پس از تأمل بسیار، آن را رد نیز نماید.
قبل از اینکه راس به ذکر فهرست وظایف در نگاه نخست خود بپردازد تذکر مهمش این است که در مورد این فهرست هیچ چیز دلبخواهانهای در کار نیست بلکه هر کدام از اجزای آن بر شرایط قطعی و مشخصی استوار است و رکن اساسی آن اهمیت اخلاقی میباشد(راس،2002: 209).
McNaughton, David, 2008, Intuitionism "Articles on Ethics Philosophy", translated by Mahmoud Fath Ali, Qom, Ma'arev Publishing.