چکیده:
«ﺑﻦﻓﮑﻨﯽ» ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﻌﺎدل ﻓﺎرﺳﯽ واژة »Deconstruction« ﯾﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎرﺷﮑﻨﯽاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﮐﺸـﻒ ﻣﻌـﺎﻧﯽ ﻣﺘﻔـﺎوت ﻣـﺘﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻓﺮاﻣﻮشﮐﺮده آﻧﻬﺎ را ﺑﯿﺎن ﮐﻨﺪ. ﺳﺎﺧﺘﺎرﺷﮑﻨﺎن ﻣﯽﮐﻮﺷﻨﺪ ازﻃﺮﯾﻖ ﺷﯿﻮهﻫﺎی »ﺗﻔﺎوت«، »ﻣﺮﮐﺰزداﯾـﯽ «، »ﻗﺮاﺋـﺖ ﻣﺘﻮاﺗﺮ«، »اﻧﮑﺴﺎر«، »ﺗﻘﺎﺑﻞﻫﺎی دوﮔﺎﻧﻪ«، »زﺑﺎن اﺳﺘﻌﺎرهای« و »ورﻃﻪ« ﺑـﻪ ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ ﺟﺪﯾـﺪ ﻣـﺘﻦ دﺳـﺖ ﯾﺎﺑﻨـﺪ. ﻧﮕﺎرﻧـﺪﮔﺎن ﻣﻘﺎﻟـﻪ درﻧﻈﺮدارﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﯿﻮة ﺗﻮﺻﯿﻒ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺤﺘﻮا ﺑﺎ اﺑﺰار ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪای ﺑﺮای اوﻟﯿﻦﺑﺎر ﺑﺎ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﮑﻨﺎﻧﮥ ﻏﺰﻟﯿﺎت ﺳﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪﻃﻮر ﮐﻠﯽ و ﺑﺎ ذﮐﺮ ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺘﻌﺪد از اﺷﻌﺎر وی ﺛﺎﺑﺖﮐﻨﻨﺪ ﻗﺒﻞ از ﭘﯿـﺪاﯾﺶ ﻣﮑﺘـﺐ ﺳﺎﺧﺘﺎرﺷـﮑﻨﯽ در ﻏـﺮب، ﺳـﻨﺎﯾﯽ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر ﻏﺰل و اوﻟﯿﻦ ﺷﺎﻋﺮی ﮐﻪ ﻋﺮﻓﺎن را ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻨﺴﺠﻢ وارد ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﺮد، ﺑﺎ درﻫﻢ ﺷﮑﺴﺘﻦ روﺳﺎﺧﺖ و ژرفﺳﺎﺧﺖ زﺑـﺎن و از ﻃﺮﯾﻖ آراﯾﻪﻫﺎﯾﯽ؛ ﻧﻈﯿﺮ ﭘﺎرادوﮐﺲ، ﺗﺸﺒﯿﻪ ﺗﻔﻀﯿﻞ، ﺗﺸﺒﯿﻪ ﻣﺸﺮوط، اﺳﺘﻌﺎره، ﺣﺴﻦ ﺗﻌﻠﯿﻞ، ﺗﻤﺜﯿﻞ، ﻧﻤﺎد و... ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ و ﻣﻌـﺎﻧﯽ ﺑﺪﯾﻌﯽ آﻓﺮﯾﺪ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر راﯾﺞ ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ را درﻫﻢﺷﮑﺴﺖ و ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪن زﺑﺎن ﻋﺮﻓـﺎﻧﯽ و ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎرﺷـﮑﻨﯽ ﻫـﺎﯾﯽ درﺑﺎرة ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ دﯾﻨﯽ ﺷﺪ. اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎرﺷﮑﻨﯽﻫﺎ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺑﺎ ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ دﯾﻨﯽ در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ اﻣـﺎ در ﺑـﺎﻃﻦ ﺑـﻪ ﺗﺄﯾﯿـﺪ دﯾـﻦ و ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ آن ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ. ﺳﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎاﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻨﻮن ادﺑﯽ و ﺧﻠﻖ ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ ﺟﺪﯾﺪی؛ ﻣﺜﻞ: ﺗﻮﺻﯿﻪ ﺑﻪ ﺧﻮشﺑﺎﺷﯽ، ﺧﻮدﺳﺘﯿﺰی، دﯾـﻦ ﺮﯾﺰی، ﺑﯽﮔﻨﺎه داﻧﺴﺘﻦ ﺷﯿﻄﺎن، ﺳﻼﻣﺖﮔﺮﯾﺰی، ﻋﻘﻞ ﺳﺘﯿﺰی، ﻋﻠﻢ ﺳﺘﯿﺰی، ﻣﻼﻣـﺖ ﭘـﺬﯾﺮی، زﻫـﺪ ﺳـﺘﯿﺰی و ... و اﻟﺒﺘـﻪ ﺑـﺎ ﺑـﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮی زﺑﺎن ﻗﻠﻨﺪراﻧﻪ و ﻋﺎرﻓﺎﻧﻪ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﺎﻫﯿﺘﯽ ﺳﺎﺧﺘﺎرﺷﮑﻨﺎﻧﻪ دارد، ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﺳﺖ در ﺷﻌﺮ ﺧﻮد و ﺑـﻪ ﺗﺒـﻊ آن در ﺷـﻌﺮ ﻓﺎرﺳـﯽ »رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ«ی ﺑﻪﭘﺎ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪا اﯾﻦ ﺷﯿﻮه در ﺷﻌﺮ ﺑﺰرگﺷﺎﻋﺮان ﻋﺎرف ﻓﺎرﺳﯽ؛ ﭼﻮن ﻋﻄﺎر و ﻣﻮﻻﻧﺎ اداﻣﻪ ﯾﺎﻓﺘـﻪ و در ﺷـﻌﺮ ﺣـﺎفظ ﺑﻪاوج رﺳﯿﺪه اﺳﺖ.
خلاصه ماشینی:
"بنابراین در این مقاله کوشش میشود برای اولین بار به شیوة توصیف و تحلیل محتوا و با ابـزار کتابخانـه ای ساختارشـکنیهـای غزلیات سنایی در حوزه دینی مورد بررسیقرارگیرد تا مشخص شود این شاعر با افکار ساختارشکنانۀ خود به عنوان مبدع غـزل و نخستین کسی که به طور منسجم عرفان را در ادب فارسی وارد کرد، هدایتگر بزرگ عارفان و شاعران فارسی پس از خود بـوده - است و برای اولین بار با استفاده از زبان قلندرانه و آرایه های ادبی بـه خلـق معـانی و مضـامین جدیـد و زبـان نمـادین عرفـانی پرداخته است که گاهی در ظاهر با مضامین دینی در تقابل هستند و عارفانی چون مولانا و حافظ آن را به کمال رسانده اند.
زهدستیزی مخالفت با زهد و پارسایی ظاهری سالوس ورزان ریایی که زهد را ابزار منفعت جویی کرده اند و درنتیجه بی ارزش شـمردن زهـد و زاهدی نیز جزء ساختارشکنیهای سنایی است که در شعر حافظ به اوج میرسد: در مهــر مــاه زهــدم و دینــم خـــراب شــد ایمان و کفر من همه رود و شراب شــد (١٠٩، ٨٥٧) جـام و سمــاع و شاهــد حاضــر شدنــدبــاری ویــن خرقه هــای دعــوی بـــر هـــم دریـد بایـد ایمـــــان و زاهـــدی را بر هم شکســت بایـــد زنـار جاحـدی را از جــان خریـد بایـد (١٣٣، ٨٧٤) در جهـــان عشـــق ازیـــن رمـــز و حکایـــت هـــیچ نیســـت کــــاین مزخــــرف پیکــــران گوینــــد بــــر ســــرهای دار لاف گویان «أنا الله » را ببین در عشــق خویـــش بر بساط عشق بنهــاده جبیـــن اختیــار (١٥٠، ٨٨٦) زهــــد و گنــــه و کفــــر و هــــدی را همــــه در هــــم درباز به یک داو قمـــار ای پســـر خـــوش (١٨٥، ٩٠٨) پارســـــایان هـــــر زمـــــان ناپارســـــا خواننـــــدمان ما از آن بر پارسایــان پارسایــی یافتیــم (٢٦٠، ٩٥١) ور تو از اخلاص خواهی تا چو زر خالـص شــوی دیدة اخلاص را چون طــوق بر زنار زن (٢٨٩، ٩٧١) زاهـــدان ار تکیـــه بـــر زهـــد و صـــیام خـــود کننـــد تو چو مردان تکیه بر خمر و در خمار زن (٢٩١، ٩٧٢) از علــم و اشــارات و عبـــارات حـــذر کــــن وز زهـــد و کـرامات گذشـته ندمی زن (٢٩٥، ٩٧٥) در خرابـــاتی کـــه ایـــن گویـــد فاســـق شـــو بشـــو وندران مسجد که آن گوید مسلمانیمکن (٣١٤، ٩٨٥) گــــــــر مســــــــجد را همــــــــی نخــــــــواهی با مهتــــر تونیـــان به تــــون شـــو (٣٤٥، ١٠٠٥) زهـــاد گرفتـــه همـــه بر یـــاد تو بـــــــــاده ابــدال شکسـته همـه در راه تـو تـوبه (٣٥٢، ١٠٠٩) ٦."