چکیده:
بعد از ظهور اســلام، این دین از نظر اجتماعی، سیاســی و اقتصــادی بر جامعه ها تاثیر گذاشــت. هنر نیز تحت تاثیر این دین در این جامعه ها دچار تغییر و تحولاتی شــد و با نام جدید هنر اســلامی شناخته شد. هنر اسلامی همان گونه که از نام آن بر می آید، بعد از ظهور اسلام (در سده هفتم میلادی) در دوره های تاریخی مختلف و در مناطق جغرافیایی مختلف ظهور و نشــوونمو کرد. محققان زیــادی در مطالعات خود به معرفی این هنر در دوره هــای تاریخــی مختلف و ارائه تعریفــی از آن پرداخته اند و با ارائــه مثال های تقریبا یکســان، تئــوری و تعریف های متنوعــی در این زمینه ارائه داده اند. مــروری بر تجزیه و تحلیل های انجام شــده تاکنون، درباره هنر اسلامی و تعریف چیستی آن از مقدمات تحقق ای دســتیابی به یک هنر فاخر و متعالی در روزگار معاصر است، زیرا که هنر بر جامعه ها و انسان ها بسیار تاثیر گذار است. با بررسی دســتاوردهای محققان در این زمینه، هشت دیدگاه و گرایش بازشناسی شده است: هنر سرزمین های اسلامی، هنر مسلمانان، هنر برگرفته از نصوص دینی، هنر هندسی و انتزاعی، هنر مقدس، هنر با محتوای دینی، هنر اسلامی شامل همه موارد فوق. این مقاله ضمن تحلیل نظریه های ارائه شــده در زمینه هنر اســلامی، با روش اســتدلال منطقی و با استفاده از تکنیک های توصیفی ـ تحلیلی به تبیین موفقیت ها و عدم موفقیت های هر یک از آن ها در حوزه چیستی هنر اسلامی پرداخته است. دستاوردهای پژوهش نشان دهنده آن اســت که هر چند تعریف ها و نظریه های ارائه شــده تا حد قابل قبولی توانسته اند چیستی هنر اســلامی را به نمایش بگذارند، لیکن تفاوت میان تعریف های ارائه شده و مفهوم هنر اســلامی جدی است و اغلب آن ها از جامعیت و مانعیت لازم برخوردار نیستند، هر چند تا قبولی آن ها را توضیح می دهند.
خلاصه ماشینی:
این هنر از نظر بعد زمانی و مکانی و از نظر تنوع آثار چنان گسترده است که در هیچ تعریف خاصی نمیگنجد و تنها میتوان ویژگیهای خاصی را برای آن شمرد هنر اسلامی در واقع محصول تمدنی است که طی چندین قرن در قلمرو وسیع اسلام –از هند تا اسپانیا- شکوفا بود و سنتهای هنری پایداری نیز به بار آورد (پاکباز1، 1385،725).
حسین نصر محقّق بزرگ دیگر در این زمینه معتقد است برای یافتن سر منشاء اصول وحدت بخش هنر اسلامی که این چنین در گستره وسیع زمان و مکان گسترده شده است، باید به باطن دین اسلام رجوع کرد (نصر، 1375،12).
4- تحلیل و نتیجه گیری 4-1- نقد نظریههای موجود پس از توضیح و معرفی هشت دیدگاه، در این بخش، یکیک نظریههای مطرح شده، از نظر جامعبودن و مانعبودن مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرند: 4-1-1- دیدگاه هنر سرزمینهای اسلامی درست است که اکثر هنرهای اسلامی در سرزمینهای اسلامی و سرزمینهایی که حاکمان آنها افرادی مسلمان بودهاند و یا مسلمانان در آن سرزمین زندگی میکردهاند به وجود آمده است، اما تمامی آثار هنری که در این سرزمینها به وجود آمده، جزو آثار هنر اسلامی نیستند، برای اثبات اینکه، هر ساخته هنری در سرزمینهای اسلامی جزو هنرهای اسلامی نیست، کافی است، مکتوبات طرفداران این نظریه مورد بررسی قرار گیرد، در اغلب این تالیفات، شمار خاصی از آثار برگزیده شدهاند به عنوان نمونه همگی آنان به مساجد اسلامی اشاره کردهاند.
نتیجه گیری با توجه به تجزیه و تحلیل دیدگاههای موجود در زمینه تعریف هنر اسلامی، میتوان این گونه نتیجهگیری کرد که این هنر، هنر سرزمینهای اسلامی نیست، هر چند اغلب آثار هنری در دوران پایداری حاکمان مسلمان شکل گرفته است.