چکیده:
در مبانی و مفاهیم معماری اســلامی ، اصولی چون نفی فردیت همواره مورد تاکید بوده اســت . لــذا به نظر می آید عدم ذکر نــام معمار و درج نکردن آن بر آثــارش ، بی ارتباط با این میل درونی معماران مســلمان برای دوری از فردیت و خودنمایی نبوده است . به طور مثال می توان به بناهایی اشــاره کرد که با وجود اهمیت ، اثری از نام معمار بنا بر آن دیده نمی شــود. بر این اســاس پژوهش حاضر به دنبال آن است تا بررسی کند که آیا ارتباط یا ســطوح معناداری مابین وجود این اندیشه در معمار مسلمان و ذکر نام خود بر روی بناها وجود دارد و آیا تبلور اســامی بنا بر نوع کاربری بنا و دورة تاریخی ســاخت آن ، تغییرات معنــاداری به خود دیده اســت . در این راســتا با عنایــت به اینکه تعداد بیشــتری از ابنیه برجای مانده مربوط به دوران پس از قاجار اســت ، تمامی بناها به نســبت مساوی از طول دوران قاجار برگزیده شــده اند. ضمنا انتخاب این دورة تاریخی با توجه به افزایش ورود اندیشه های غربی به کشور در نیمه دوران قاجار و شروع دوران افول در معماری اسلامی ایران حائز اهمیت است . روش تحقیق در این پژوهش ، مطالعه توصیفی از نوع گذشــته نگر١ اســت و با استفاده از شــاخص های آماری میانگین و انحراف معیــار با فاصله اطمینان ٩٥% درصدی ٢ بوده و خطای مطالعه ٣ به صورت (٠٠٥>P) محاسبه شده و نهایتا نمودارها به کمک برنامه اکسل ٤ استخراج شده است . نتایج حاصل از پژوهش حاضر بیانگر اختلاف معناداری در جهت افزایش قابل ملاحظه ظهور اســامی در نیمه دوم دوران قاجار در مقایســه با نیمه نخست این دوران است . این میزان در بناهای با کارکرد عمومی (عام المنفعه )، نســبت بــه بناهای با کارکرد خصوصی (حکومتــی ـ تجارتی) در کل دوران قاجار، افزایش معناداری را نشــان می دهد. همچنین به طور خاص ، ظهور اســامی ســازندگان و پدیدآورندگان در بناهای با کارکرد عمومی با کاربــری غیرمذهبی در مقابل بناهای با کارکرد عمومی با کاربری مذهبی با ٩٥% اطمینان ، کاهش قابل ملاحظه ای در کاهش میزان ظهور اســامی نشــان داد. لازم به ذکر اســت که بررسی تاثیر محل قرارگیری بنا در بافت های پرجمعیت و یا خالی ازسکنه بر میزان ظهور اسامی ســازندگان ، اختلاف معناداری را نشان نمی دهد. به بیان دیگر، میزان ظهور اسامی سازندگان ، رابطه معناداری با محل قرارگیری بنا به لحاظ جمعیت ساکنین نداشته است .
خلاصه ماشینی:
بر اين اســاس پژوهش حاضر به دنبال آن است تا بررسي کند که آيا ارتباط يا ســطوح معناداري مابين وجود اين انديشه در معمار مسلمان و ذکر نام خود بر روي بناها وجود دارد و آيا تبلور اســامي بنا بر نوع کاربري بنا و دورة تاريخي ســاخت آن ، تغييرات معنــاداري به خود ديده اســت .
با توجه به خلأ نسبي علمي ـ تحقيقاتي در رابطه با بررسي نقش متقابل برجاگذاشــتن نام معمار بر بنا و فردگرايي او در بناهاي ســنتي ايران ، پژوهش حاضر به دنبال آن اســت تا بررســي کند که آيا ارتباط يا سطوح معناداري مابين وجود اين انديشه در معمار مســلمان و ذکر نام خود بر روي بناها وجود دارد و آيا اين تفاوت ها نســبت به کاربري و دورة زماني ساخت بنا، تغييراتي به خود ديده است ؟ با توجه به مطالب ذکرشــده در فوق ، اســاس کار بر بررســي اين نام ها قرار گرفت و اطلاعات موجود دســته بندي شده و با بررسي هاي مختلف به چگونگي ارتباطات موجود پرداخته شده است .
در اين پژوهش به منظور حصول به نتيجه اي مشــخص و واضح ، ساير متغيرهاي احتمالي مورد بررســي قرار نمي گيرد و مفهوم فردگرايي در معماري را همان ابراز وجود معمار و يا بقيۀ ســازندگان در بنا که نوعي از آن ذکر اســم و نام و نشان بر روي کار است ، در نظر گرفته شده است .
بر اين اساس ، در جدول شماره ٢، نسبت درصد ظهور اســامي سازندگان در بناهاي خصوصي و عام المنفعه در نيمه هاي اول و دوم دوران قاجــار، با فاصلۀ اطمينان %٩٥ مورد بررســي قرار گرفت .