چکیده:
میرزا محمد بن محمدرضای قمی مشهدی (م. حدود 1125ق.) صاحب تفسیر معروف "کنزالدقائق و بحرالغرائب" از علمای دوره صفویه است که آثار متعددی در زمینه های قرآنی، فقهی و کلامی از وی به یادگار مانده است. از شاخصه های اصلی عصر مولف، نهضت فارسی نویسی و غلبه دیدگاه اخباری و پیدایش آثار و تفاسیر روایی می باشد. میرزامحمد مشهدی نیز از یک سو تلاش نموده است همسو با این رویکرد علمی و فرهنگی، دو تفسیر روایی تبیان سلیمانی به فارسی و کنزالدقائق و بحرالغرائب را به عربی سامان دهد و از دیگر سو، با فاصله گرفتن از دیدگاه اخباری ها، اندیشه های اصولی را در تفسیر دخیل سازد. در این نوشته ضمن بیان شرح حال مفسر، به معرفی تفسیر تبیان سلیمانی و شیوه ی تفسیری وی پرداخته و آنگاه نگاهی اجمالی به نسخه های خطی تفسیر خواهیم داشت.
“Mirza Mohammad ibn Mohammad Reza Qummi Mashhadi” (Died about 1125 AH) is a scholar of the Safavid period (12th century AH) and master of famous interpretation “Kanz aldqayeq va Bahr alghrayb”. He has left numerous works in the fields of Quran, jurisprudence and theology. The main characteristic of the author’s era, is the movement of Persian language and dominance of predicative approach and occurrence of narrative interpretations and works. Mirza Mohammad Mashhadi in line with this scientific and cultural approach, produces two narrative interpretations of “Tebyan-e Soleimani” in pershian and “Kanz aldqayeq va Bahr alghrayb” in Arabic. In this paper, providing a brief biography of the interpreter, we will introduce the interpretation of “Tebyan-e Soleimani” and the commentator interpretive style. And we will have an overview in the manuscripts of the commentary.
خلاصه ماشینی:
میرزامحمد مشهدی نیز از یکسو تلاش نموده است همسو با این رویکرد علمی و فرهنگی، دو تفسیر روایی تبیان سلیمانی به فارسی و کنزالدقائق و بحرالغرائب را به عربی سامان دهد و از دیگر سو، با فاصله گرفتن از دیدگاه اخباریها، اندیشههای اصولی را در تفسیر دخیل سازد.
گاه نیز این شیوه تفسیری را با تکیه بر روایات پی میگیرد، برای نمونه ذیل آیه 7 سوره حمد در ضمن روایتی از حضرت علی (ع) "مغضوب علیهم" را چنین معنا میکند: «و از امیرالمؤمنین علیه السلام منقول است که آن حضرت فرمود که خدای تبارک و تعالی امر کرد بندگان خود را که از او بخواهند طریق "منعم علیهم" را و پناه جویند به او از طریق "مغضوب علیهم" که عبارت از یهودند، چنانکه خدای تبارک و تعالی درباره ایشان میفرماید: قل هل أنبئکم بشر من ذلک مثوبه عند الله من لعنه الله و غضب علیه وجعل منهم القرده و الخنازیر[و عبد الطاغوت] (مائده: 60)».
میرزامحمد مشهدی معانی مختلف جمله خبری را مد نظر داشته و در تفسیر از آنها بهره گرفته است ازجمله: - ذیل آیه 101 بقره میگوید: «(کانهم) گوئیا که این رهبانان (لایعلمون) نمیدانند، زجر و تهدید است، یعنی میدانند که قرآن کتابالله است و محمد صلی الله علیه و آله پیغمبر مبعوث در آخرالزمان، اما تجاهل میکنند و از روی حسد و استکبار اعراض مینمایند و هر که چیزی داند و بدان کار نکند، حکم کسی دارد که بدان جاهل است» .
نسخههای تبیان سلیمانی 1- نسخه موجود در کتابخانه وزیری یزد به شماره 1661: این نسخهی 164 برگی، جلد اول تفسیر تا پایان سوره مائده میباشد که به خط نسخ و نستعلیق تحریری کتابت شده است.