چکیده:
باطن حج مشتمل بر منازلی است:
منزل اول سیر من الخلق الی الحق، بریدن از ماسوی الله برای پیوند با خدا و این منزل خود دارای چند مرتبه است: اول توبه: رجوع از شیطان درونی
و طاغوت بیرونی به سوی خداوند؛ دوم یقظه: بیداری و آگاهی کامل به قدر و منزلت حریم خانه خدا؛ سوم تخلیه: خالی کردن درون از صفات شیطانی و
جایگزینی صفات رحمانی؛ چهارم تجلیه: تصفیه دل و تمیز دادن ارزشها از ضد ارزشها.
منزل دوم: سیر من الحق فی الحق: ادامه و استمرار پیوند با خدا و سعی در تحکیم آن و این منزل دارای اعمالی است:
1. احرام: یعنی وارد منطقهای میشود که برخی از چیزها بر حاجی حرام میشود؛
2. طواف: این عمل تشبهی به عمل فرشتگان است که دائم پیرامون عرش خدا در طوافند؛
3. نماز طواف: وقتی به مقام عبودیت میرسد، باید نماز شکر به جای آورد؛
4. سعی بین صفا و مروه: تداعی خاطره شیرین ابراهیم و تجسم امیدواری زنی به رحمت خداوند که سرانجام به هدف خویش میرسد؛
5. تقصیر: توجه از لذات روحی به لذات جسمی است که با تقصیر کردن همه چیز به جز بوی خوش و استمتاع از زن برای حاجی حلال میشود؛
6. حرکت به سوی عرفات: محل اعتراف به گناه و محل کسب معرفت و تجدید با توحید؛
7. حرکت به جانب مشعر: مکانی که با یاد و ذکر خدا کسب شعور و فطانت میکند؛
8. حرکت به سوی منا: سرزمین امید و رحمت و معرفت و استجابت دعا و طلب سعادت دنیا و آخرت؛
9. رمی جمرات سه گانه: سنگ زدن به شیطان درونی (نفس اماره) و شیطان بیرونی (ابلیس و اعوان او) و طاغوت انسی یعنی دشمنان دین و اسلام؛
10. قربانی: عملی که رمز گذشت و فداکاری در راه محبوب است؛
11. حلق یا تقصیر: تراشیدن و بریدن باقیمانده کدورتها و رذالتها و اصلاح دل از زنگار خودخواهیها و کبر و ریا؛
12. طواف نساء: رمز آن این است که انسان هر چند به مقام عبودیت برسد، تسلط او بر غریزه جنسی به عنایت خداوند نیاز دارد.
منزل سوم: سیر من الحق الی الخلق: البته این منزل از منزل اول و دوم مشکلتر است؛ چون در اولی و دومی خودسازی بود؛ ولی این منزل دیگر
سازی است؛ یعنی حاجی باید تمام آنچه را که از حج آموخته، به دیگران منتقل سازد.
خلاصه ماشینی:
"چکیده باطن حج مشتمل بر منازلی است: منزل اول سیر من الخلق الی الحق، بریدن از ماسوی الله برای پیوند با خدا و این منزل خود دارای چند مرتبه است: اول توبه: رجوع از شیطان درونی و طاغوت بیرونی به سوی خداوند؛ دوم یقظه: بیداری و آگاهی کامل به قدر و منزلت حریم خانه خدا؛ سوم تخلیه: خالی کردن درون از صفات شیطانی و جایگزینی صفات رحمانی؛ چهارم تجلیه: تصفیه دل و تمیز دادن ارزشها از ضد ارزشها.
حاجی پس از بازگشت به وطن، باید آنچه را که از حج آموخت و برداشت کرد، به دیگران تزریق کند و با رفتار و کردار و گفتار خویش، بهترین الگو برای مردم باشد و از این طریق بهترین ارمغان را از سفر عرفانی خویش به مردم میدهد و پاداش آن نیز به همان اندازه بزرگ است: «من أحیاها فکأنما أحیا الناس جمیعا» (مائده، 35) و از آن طرف اگر حاجی خدای ناکرده به وسیله عمل ناروایش ابهت حج را بی رنگ یا کمرنگ جلوه دهد، گناه او به اندازهای بزرگ است که معلوم نیست به توبه موفق شود و قرآن درباره این حاجی میفرماید: او نظیر کسی است که همه مردم جهان را کشته باشد: «من قتل نفسا بغیر نفس أو فساد فی الأرض فکأنما قتل الناس جمیعا» (مائده، 32)؛ به همین سبب است که حضرت علی علیهالسلام «حج را آزمونی بزرگ و امتحانی سخت و روشنگر و پاکسازی رسا و خالص کننده» (نهج البلاغه، خطبه قاصعه) میشمارد «واستقم علی شروط حجک و وفاء عهدک الذی عاهدت به مع ربک و اوجبته الی یوم القیامه» (مصباح الشریعه، باب 22)؛ پس از اعمال حج بر اسرار و مراتب و منازل آن که در سفر عرفانی با خدای خود برقرار کردهای، استقامت پیشه کن و تا روز قیامت بر آنها پایدار باش."