چکیده:
شاطر عباس صبوحی در میان شاعران دورة قاجاریه وضعیت خاصی دارد. از یکسو شهرت و محبوبیت او بین مردم تا امروز برقرار است و از سویی پژوهندگان، بیشتر شعرهای دیوان منتسب به این شاعر را ضمن مآخذ دیگر یافتهاند و گاه تا مرز انکار واقعیت شاعری و حتی نفی وجود خارجی وی پیش رفتهاند. مقالة حاضر میکوشد از رهگذر واکاوی در اسناد، نشان دهد که آیا صبوحی شاعر بوده است یا نه و آیا در این انتسابهای غیرصحیح نقش داشته است یا خیر. روش این مقاله، اسنادی-کتابخانهای با رویکرد تحلیلی و تاریخی است. براینپایه، یک سند موثق از روزگار جوانی صبوحی به نام تذکرة شعرای معاصرین دارالایمان قم آوردهایم که هم دلایل شهرت و محبوبیت او را نشان داده است و هم شش غزل صحیحالانتساب وی را پیش روی ما نهاده است. در ادامه با واکاوی سه عامل احتمالی انتساب شعرهای دیگر شاعران به صبوحی، یعنی ناشران اولیة دیوان او، دوستداران وی و شاعر، نتیجه گرفته شده است که عامل ناشران تحت تاثیر عامل دوستداران، نقش اصلی را دراینباره ایفا کردهاند.
خلاصه ماشینی:
از آن ها مهم تر، مقدمۀ سید محمد طاهری شهاب بر دیـوان صـبوحی در سـالنامۀ کشـور ایـران (ظـاهری شهاب ، ١٣٤٢: ٢٨٥-٢٧٨) و نوشتارهای دنباله دار سید هادی حـائری در مجلـه آشـنا (حـائری، ١٣٧٥، ش ٢٨: ٤٢-٢٧؛ همان ، ش ٢٩: ٥٠-٣٣؛ همان ، ش ٣٠: ٢١-١٠؛ همان ، ش ٣١: ٧٣-٥٧) و مقدمـۀ حسـن گل محمدی بر دیوان کامل اشعار شاطر عباس صبوحی قمی (صـبوحی قمـی، ١٣٩١: ١٩٢-١٥) اسـت که هم آگاهیهای سودمندی پیرامون زندگی و شعر او در بـر دارنـد و هـم اطلاعـات مفیـدی پیرامـون مآخذ شعرهای دیوان منتسب به وی .
ضمنا گاه در دیوان منتسـب بـه صـبوحی شعر شاعرانی وارد شده است که هنگام وفات او دوره کودکی را طی میکرده انـد و از آن جملـه اسـت غزل شاطر [مصطفی انتظاری] قمی (١٣٠٩-١٣٥٦ق ) با مطلع مــن اگــر رنــدم و قلاشــم اگــر درویشــم هرچــه ام عاشــق رخســار تــو کافرکیشــم (انتظاری، بیتا: ٥٤، پانوشت ) دو نکتۀ دیگر دراین باره قابل ذکر است : یکی این که یک غزل با مطلع : تــا بوســه از آن لعــل دلــارام گــرفتم جــــانم بــــه لــــبم آمــــد و آرام گــــرفتم از صبوحی، منقول در تذکرة فیض (١٣٩٣: ٣٨٣)، بیت : بدنام مخوان زاهـدم از عشـق کـه تـا مـن در حلقـــۀ عشـــاق شـــدم نـــام گـــرفتم را با بیتی از غزل آشوب قمی منقول در همان تذکره (٧١)، مشترک دارد، ولی شعرهای ایـن شـاعر همشهری شاطر عباس که چیزی جز منقولات تذکرة فیض از او بازنمانده است ، چندان برجسـته نشـان نمیدهند که بخواهند محل توجه صبوحی بوده باشـند و ازایـن رو، ایـن مـورد بیشـتر امکـان تضـمین آشوب را از وی به رخ میکشد.