چکیده:
امام الحرمین جوینی، عبد الملک بن ابو محمدبن عبدالله بن یوسف، متوفی 478 ﻫ. ق، از بزرگان ائمه شافعیه خراسان و نخستین استاد نظامیه نیشابور بوده است. بسیاری از فضلا و فقها و دانشمندان نامی قرن پنجم و ششم ﻫ. ق، از جمله امام محمد غزالی و کیاهراسی و ابو المظفر خوافی، افتخار شاگردی او را داشتند و او به وجود این شاگردان فخر و مباهات مینمود. آوازه علمی و روحانی او از بلاد خراسان گذشت و عراق و شام و حجاز را در بر گرفت و از تمام اطراف و اکناف جهان اسلام به خدمت او میشتافتند و همواره قریب چهارصد تن از طلاب و فقها در حلقه درس او حضور داشتند. خواجه نظامالملک مدرسه نظامیه نیشابور را برای وی تاسیس کرد و تولیت اوقاف و تدریس و خطابه و مناظره آن را به وی واگذار نمود. امام الحرمین از حدود سال 456 ﻫ. ق تا هنگام وفات در 478 ﻫ .ق، مدت بیست و دو سال بلا منازع عهده دار تدریس و خطابه در این مدرسه بود. امام الحرمین صاحب تالیفات و تصنیفات بسیار است و به قول ابن خلکان در هر فنی تصنیفی داشته است و همه آنها در نظامیه نیشابور به عنوان کتابهای درسی مورد استفاده طلاب بوده است. از مهمترین آثار او کتاب نهایه المطلب فی درایه المذهب میباشد. امام الحرمین جوینی کسی است که در شرق و غرب بر امامتش به اجماع نظر داشته، بزرگان و پیروان آنان از عجم و عرب بر فضلش اقـرار نمودهاند. ایشان علاوه بـر لقب امام الحـرمین (به سبب مجاورت حرمین شرفین (مکه، مدینه) و فتوی و تدریس در آن مکان مقدس به مدت چهار سال)، از اوصاف و القاب دیگری نیز برخوردار بودند، از جمله شیخ الاسلام و امام الائمه و حبرالشریعه.
خلاصه ماشینی:
امام الحرمین صاحب تألیفات و تصنیفات بسیار است و به قول ابن خلکان در هر فنی تصنیفی داشته است و همۀ آنها در نظامیۀ نیشابور به عنوان کتاب های درسی مورد استفادة طلاب بوده است .
به هر حال ، امام الحرمین صاحب تألیفات بسیار است و به قول ابن خلکان در هر فنی تصنیفی داشته است و همه آنها در نظامیۀ نیشابور به عنوان کتاب های درسی مورد استفادة طلاب بوده است (ابن خلکان ، ٣٤٣:١٩٤٨-٣٤١).
٢. السلسله فی معرفه القولین و الوجهین [نسخۀ خطی ] در مذهب شافعی است که نسخه ای از آن در کتابخانۀ احمد الثالث ١٢٠٦ و به صورت فیلم ١٨٤ در دانشگاه دول العربیه است که در کتاب طبقات الشافعیه الکبری از سبکی آمده است که «این کتاب از تألیفات پدر امام الحرمین است ، ولی دکتر فوقیه حسین محمود عقیده دارد که این تألیف و کتاب از آن امام الحرمین است » (سبکی، همان :٢٠٩).
نسخۀ د، نسخه ای دیگر نیز از این کتاب مذکور در کتابخانۀ احمد ثالث ، شمارگان ١٣٢١، که در قرن نهم نگارش یافته و در ١٨٣ صفحه ، که استاد دکتر فؤاد سزگین ، استاد فرهنگ و تمدن اسلامی در دانشگاه فرانکفورت آلمان ، از آن نام برده است (سبکی،همان :١٩٢).
ظاهرا در باب جدل همین یک کتاب را برای امام الحرمین ذکر کرده اند و این همان کتابی است که در مورد آن اشاره شد که خانم دکتر فوقیه حسین محمود، استاد فلسفۀ اسلامی از دانشگاه عین شمس مصر، به سال ١٩٧٩م /١٣٩٩ه .