چکیده:
شادی به معنی دلبستگی به خود و دیگران و حرکت به سوی افق های خوش فرجام و سازگاری جریان حیات با نیازهای انسانی است و بدین معنی، موهبت الهی و یکی از ویژگیهای هویت ایرانی محسوب می شود و تحلیل و توصیف آن در ادوار مختلف فرهنگ و ادب ایرانی، نیازمند بررسی شرایط سیاسی- اجتماعی، نحوه زندگی و آداب و سنن مرسوم در هر دوره است. در این مقاله، تلاش شده تا با تحلیل و بررسی موارد یاد شده، چگونگی و نوع شادی از پیش از اسلام تا عصر حافظ نمایانده شود. از این رو، سه نوع شادی آفاقی، انفسی و آفاقی- انفسی، در ادوار متفاوت مورد توجه قرار گرفته و با تکیه بر شرایط سیاسی- اجتماعی، آداب و سنن و بازتاب آنها در اشعار مشهورترین شاعران هر دوره، تحلیل شده اند.
خلاصه ماشینی:
"-1-بازتاب شرایط سیاسی-اجتماعی در ادب فارسی شرایط سیاسی-اجتماعی دورۀ سلجوقی و خوارزمی،در اغلب ادیبان و آثار ادبیفارسی تأثیر بسیار نامطلوبی داشته و موجب تغییرات اساسی در مضامین و مختصاتشعر فارسی شده که میتوان آنها را به شرح زیر برشمرد: 1-مدح:در قرن چهارم و پنجم،مدحها مبالغهآمیز نبوده؛زیرا ممدوحان غالبا ازخاندانهای بزرگ و مردمی یا پادشاهانی عادل و نیکوسیرت و یا مانند محمود،جنگجوو شجاع بودند و شاعران برای مدح،مضامین متنوع و مختلف طبیعی را به کار میبردند،اما در دورههای مورد بحث،چون ممدوحان مهاجمان متغلب بر بلاد مسلمین بودند،بسیاری از این مضامین طبیعی از میان رفت و مبالغات ذهنی دور از حقیقت،جای آنانرا گرفت(ص 354)،چنانکه به زعم ظهیر فاریابی: {Sنه کرسی فلک نهد اندیشه زیر پای#تا بوسه بر رکاب قزل ارسلان زندS}با انتزاعی شدن مضامین،اولا حرکت و پویایی اشعار که ملهم از جنبش و جوششطبیعت بود،به ایستایی میل پیدا کرد و ثانیا شاعران با خروج از قلمرو طبیعت وواقعیت و ورود به حوزۀ خیال،از مظاهر و عوامل شادی دور افتادند.
بنابراین،با تسلط آنان چند خصیصۀ مهمهویت ملی ایرانیان به مخاطره افتاد: 1-سرزمین مشترک،یعنی ایران که چندگاهی جزو ممالک تابع مغول بود و بعدتوسط احفاد چنگیز اداره میشد 2-دین اسلام که مدتها یاسای چنگیز به جای احکاماسلامی به کار میرفت 3-زبان که به وسیلۀ زبان مغول مورد تهدید قرار گرفت؛ولیسرانجام گرایش احمد تکودار،محمد غازان و اولجایتو محمد به اسلام،ایران ایلخانی رادوباره به وضع اسلامی خویش برگرداند و با همۀ ناکامیها و نامرادیها و دردها وغمها،کوششهای وزرا و رجال ایرانی و نیز علاقهمندی بعضی از سلاطین ایرانی یاایرانی شده به فرهنگ و ادب ایرانی،موجب شد در این دوره،بزرگانی چونخواجه نصیر الدین طوسی،قطب الدین شیرازی،قاضی بیضاوی،عضد الدین ایجی،میر سید شریف جرجانی و سعد تفتازانی در علوم مختلف،و مثل سعدی،مولوی،خواجو و حافظ در شعر فارسی ظهور کنند(صفا،1366،ج 3 ب 1:1-3)."