چکیده:
آثاری که در ادبیات فارسی از آنها با عنوان تذکره الشعرا و یا به اختصار تذکره یاد می شود، از مهم ترین منابع در شناخت احوال و آثار شاعران زبان فارسی و اوضاع فرهنگی و اجتماعی است. مولفان این گونه آثار، علاوه بر پرداختن به شرح حال شاعران، منتخباتی نیز از اشعار آنان فراهم آورده و از این جهت در حفظ آثار ادبی ادوار مختلف سهم عمده ای برعهده داشته اند. تذکره خیرالبیان تالیف ملک شاه حسین بن غیاث الدین محمد بهاری سیستانی یکی از این آثار است. این تذکره با همه اهمیتی که برای تحقیق در زبان و ادب فارسی داشته تاکنون به طبع نرسیده است. خیرالبیان تذکره ای عمومی مشتمل بر دیباچه، مقدمه، دوفصل، یک خاتمه و یک ختم خاتمه است.
در این مقاله ضمن معرفی بخش های مختلف این اثر، در باب ویژگی های زبانی، سبکی و محتوایی آن سخن گفته ایم.
The works regarded as Tazkareh Alshuara in the Persian literature، abbreviated to Tazkareh، are among the most paramount resources of learning about the poets and their works in the Persian literature as well as their social and cultural status. To prove this، poems from such writers have been selected and studied; the authors of the present paper have alos probed into the life these writers، shouldering a great responsibility in protecting the works of the different times. Tazkare Khayrolbayan of Malek Shah Hossein ibn Ghisoddin Mohammad Bahari Sistani is one of such works. It has not yet been published although it bears a great importance in the Persian literature. Khayrolbayan is a general Tazkare containing preface، introduction، two chapters، an ending chapter and a final one. The present paper is an attempt to present different dimensions of such books.
خلاصه ماشینی:
بیست و چهار صفحة پایانی فصل اول به شرح حال عرفا اختصاص دارد و مؤلف عقیده دارد که: «هیچ یک از اهل تذکرة شعرا با تحریر دلپذیر احوال خیرمآل آن گروه والاشکوه سبب تزیین و ترتیب نسخ خود نگردیدهاند و راقم این تذکره تحقیق احوال و تصویر اشعار فیض آثار این طبقة شریفه را باعث تزیین و ترتیب این نسخه گردانید» (همان:۱٨٩).
چون مؤلف خیرالبیان در دربار شاه عباس اول رفت و آمد داشته است، در این تذکره شیوة برخورد شاه عباس اول با شاعران و نظر او دربارة شعر بعضی از شاعران اورده شده است که بسیار ارزشمند است.
یکی دیگر از مزایای تذکرة خیرالبیان این است که نام و شعر بسیاری از شاعران منطقة سیستان را که برای محققان زبان و ادب فارسی ناآشنا هستند در خود حفظ کرده و این امر بر اهمیت و ارزش تذکره افزوده است.
به عنوان مثال شرح حال و نمونة شعر صرفی سرابانی، محمود جذبی، ملک محسن، محمد کیانی و بسیاری دیگر از شاعران سیستان که در مطالعة پیشینة فرهنگی این ناحیه سودمند است در این تذکره حفظ شده است.
فقط در اصل چهارم فصل دوم تذکرة خیرالبیان به نام 86 شاعر برمیخوریم که مسافر هند بودهاند و در دکن اقامت گزیدهاند نه تنها شاعران، بلکه عالمان این دوره نیز راهی هند شدهاند؛ به عنوان مثال میرعمادالدین حسن برادر بزرگ میر محمد اشراق که از عالمان علوم عقلی و نقلی است در گلکنده ساکن گردیده و میر محمد مومن در دکن اقامت کرده است (همان:435).