چکیده:
در ادیان ابراهیمی،دعوت جایگاه بالایی دارد.کار پیامبران علیهم السلام فراخوانی به محتوای کتاب و دعوت خویش است،و هدف از آن رستگاری بشر و راه یافتن انسان به صراط مستقیم.
آنچه خردورزان را متوجه خود ساخته است چگونگی دعوت خاتم انبیا است،که با چه شیوه و روشی توفیق یافت چنان تحولی عظیم در آهنگ کاروان بشریت پدید آورد.بازشناسی آن روشها و راهکارها از آن جهت اهمیت مییابد که برای همیشهی تاریخ،نقشهی راه،و روشی موفقیتآمیز در مسیر دعوت را در اختیار ما قرار میدهد.مرحوم علامه طباطبایی قدس سره در ضمن تفسیر قرآن کریم-و نیز دیگر آثار ارزشمند خویش-این ویژگیها و رازها را برشمرده و در اختیار پژوهشگران قرار داده است.خط و مشی دعوت اسلامی،از ابلاغ پیام آغاز میشود،و مبلغ آن خاتم انبیا صلی الله علیه و اله و مخاطب آن در همهی اعصار،و راهکار آن حکمت،موعظه و جدال احسن است،و این همه را در ضمن برنامهای خردمندانه و تدریجی اعمال نموده و بهترین نتایج را به دست آورده است.
واژگان کلیدی:دعوت:ابلاغ،خاتم انبیا صلی الله علیه و اله،علامه طباطبایی قدس سره.
مسألهی«دعوت»در ادیان ابراهیمی و بلکه هر آیینی از اهمیت فراوانی برخوردار است1.صاحبان و مؤسسان مکاتب،حیات و تداوم مکتب و تفکر خود را در فراخوانی و دعوت به سوی مکتب خویش میدانند.کار پیامبران علیهم السلام، ارشاد،تبلیغ و دعوت مردم به صراط مستقیم و رستگاری است و گویی جز آن وظیفهای ندارند.
«و ما علی الرسول الا البلاغ المبین»
(نور،54 و عنکبوت،18). چراکه در دین،دعوت مردم و رساندن پیام الهی،یک تکلیف است و عهد و میثاقی الهی است که از پیامبران علیهم السلام گرفته شده است.علی علیه السلام میفرماید:
و اصطفی الله سبحانه من ولده ادم انبیاء،اخذ علی الوحی میثاقهم و علی تبلیغ الرسالة امانتهم.(صبحی صالح،1963 م)
خداوند سبحان از فرزندان آدم پیامبرانی را برگزید و از آنان بر وحی و تبلیغ رسالت،پیمان گرفت.
دین جهانی و همگانی اسلام با مکانیزم و روش خاص خود به فراخوانی و پیامرسانی پرداخته است.از یکسو ابزارهای سنتی متداول میان اعراب و شیوههای بلاغت و شعر و خطابه را با دید اسلامی مورد توجه قرار داد و از دیگر سو با استفاده از آن شیوهها و ابزارهای فرهنگی نوین پیافکند و با نوآوری در شیوهها و محتوای دعوت،همهجا در دل اقشار و ملیتهای مختلف نفوذ کرد، که عالیترین رهآورد ارتباطی و تبلیغی را همراه داشت و فرهنگ جهان و سرنوشت انسان را دگرگون ساخت.
بازشناسی آن روشها و مکانیزم،که حاکی از موفقیت بنیانگذار این مکتب است،برای همیشهی تاریخ،راهکاری عملی و موفقیتآمیز در اختیار ما قرار خواهد داد.
از اینرو،در این نوشتار کوتاه،سعی شده است،شیوه و روش دعوت نبوی صلی الله علیه و اله از منظر مفسر جهان اسلام علامه طباطبایی قدس سره مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد.
خلاصه ماشینی:
"خط و مشی دعوت اسلامی،از ابلاغ پیام آغاز میشود،و مبلغ آن خاتم انبیا صلی الله علیه و اله و مخاطب آن در همهی اعصار،و راهکار آن حکمت،موعظه و جدال احسن است،و این همه را در ضمن برنامهای خردمندانه و تدریجی اعمال نموده و بهترین نتایج را به دست آورده است.
جهت دوم:رعایت تدریج در انتخاب مدعوین؛با اینکه آیات قرآن تصریح میکند که دعوت پیامبر صلی الله علیه و اله جهانی و دین اسلام همگانی است،اما در انتخاب مردم راه تدریجی و سیاست مرحله به مرحله را پیش گرفت،چه اینکه امکان نداشت یکباره تحول عظیم همگانی و جهانی پدید آید،و شرک و فساد را یکجا از جهان ریشهکن نماید.
پاسخ به تهمت دشمنان: برخی اسلام را دین زور و شمشیر،و نه دعوت،دانستهاند و این سخنی نادرست است،چه اینکه دیدیم قرآن کریم و سیرهی پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله و نیز تاریخ به مراحل سهگانهی دعوت اسلامی شهادت میدهند(طباطبایی،1396 ه، 4/174).
علامه قدس سره در پایان برشماری این سه شیوه،میفرماید:چنین نیست که این سه شیوه در حق همگان بهطور یکسان اعمال شود،بلکه کسی که دعوت به حق میکند با تأسی به حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و اله در هر موردی که صلاح بداند از شیوهی خاص خود استفاده میکند(همان)."