چکیده:
جایگاه عقل و علم در آموزههای نبوی بسیار رفیع است،و حجت الهی به وسیلهی عقل بر انسان تمام میشود.در این آموزهها نشانهی عقل سلیم، فراگیری و بهرهگیری از علم و دانش است،زیرا به تعبیر پیامبر اعظم صلی الله علیه و اله خدای تبارک و تعالی دانش را نفس عقل و خرد قرار داد.
باتوجه به اهمیت فراوان این دو گوهر ارزشمند است،که در آموزههای نبوی بدیل عقل،"پلیدی"است؛«جعل الرجس علی الذین لا یعقلون»،و دینداری منهای عقل،برابر با بیدینی است؛«لا دین لمن لا عقل له».سعادت دنیا و آخرت انسان در فراگیری و بهرهگیری از علم و دانش است.به تعبیر پیامبر عظیم الشان اسلام صلی الله علیه و اله:«من اراد الدنیا فعلیه بالعلم،و من اراد الاخره فعلیه بالعلم،و من اراد هما معا فعلیه بالعلم».
بنابراین،فرضیهی این نوشتار این است که دعوت نبوی نه تنها سبب محجوریت علم و عقل نمیگردد،بلکه خود مؤید و محرکی قوی بر بهرهگیری هرچه بیشتر از آن دو است.
خلاصه ماشینی:
"نقش ایمان در گسترش مرزهای علم و دانش نظری به برخی از آیات قرآنکه در رابطه با تسخیر سخن گفته است پرده از روی این حقیقت بردارد،که حتی صنعت که حاصل کشف انسانی است؛در واقع و حقیقت در حیطهی تسخیر فاعلیت الهی میباشد،زیرا صنعت چیزی جز کشف روابط طبیعی واقعیتها و ترکیب مناسب آنها با یکدیگر و عینیت بخشیدن به حاصل ترکیب نیست(ر.
و چنین میفرماید:«والذین خلق الأزواج کلها و جعل لکم من الفلک و الأنعام ما ترکبون لتستووا علی ظهوره ثم تذکروا نعمة ربکم اذا استویتم علیه و تقولوا سبحان الذی سخر لنا هذا و ما کنا مقرنین»(زخرف،13-12)و در سورهی مبارکهی انفال خداوند عمل مؤمنان و پیامبر اعظم صلی الله علیه و اله را ضمن آنکه به ایشان نسبت میدهد،در همان حال آن را به خود نیز نسبت میدهد:«فلم تقتلوهم و لکن الله قتلهم و ما رمیت اذ رمیت و لکن الله رمی»(انفال، 17) از منظر قرآن کریم همهی آنچه بشر بر مبنای علم و دانش و فناوری به وجود آورده و هر آنچه که در آینده پدید آورد،تمامی،بهطور مطلق،مخلوق خداوند است،و از حیطهی قدرت الهی خارج نیست.
باتوجه به همین وسعت گسترهی علوم در آموزههای دعوت نبوی است که برخی از مفسرین در تفسیر آیهی کریمهی«و لقد آتینا داود و سلیمان علما»(نمل، 15)بر این باور است که در این آیه چون نوع علم و موضوع آن بیان نشده است، پس نظر به جنس علم دارد،و علاوهبر آن بیانگر آن است که علم هبهای است از جانب خداوند،بنابراین هر صاحب علمی باید مصدر آن علم را بشناسد و توجهاش به سوی خدا باشد و آن علم را در راه رضای آفریدگاری که آن را به او داده است به کار گیرد(سید قطب،1386 ه ق،262)."