چکیده:
هرچند جهان مدرن و پیشرفتهی امروزی را با ویژگیهای متنوع میتوان باز نمود،اما دو ویژگی از میان آنها در شناخت سپهر مدرن به نظر کلیدی و عملیاتی میآید.آن دو،سرعت و کارامدی تغییرات میباشد که بر تمام شؤون زندگی از جمله دین نیز اثر گذاشته است.این جستار،که از دعوت دین بر پایهی الگوی نبوی سخن میگوید،نمیتواند این دو مقوله را نادیده انگارد.زیرا فراخوانی به دین در دنیای مدرن در کنار سهولتها، دشواریهای سنگینی نیز پیدا نموده است،مانند:
1)پیرایی رقبای توانمندی همچون علم،تکنولوژی،فلسفه و هنر مدرن؛ 2)تنوع و تکثر نیازها و توقعات جامعهی بشری؛
3)تنوع تجربهها و آزمونها از سوی انسانها؛
4)سر برون کردن مرکز و مراجع مختلف پاسخگو به نیازها و...
طبعا دعوت به سوی دین در چنین فضایی به تغییراتی نیازمند است و معطوف شدن به کارامدی دعوت،گره از این بند میگشاید.از اینروی،در نوشتار حاضر به ارزیابی و بازسازی تکنیک و روشهای کارامد دعوت به دین در سپهر مدرن و بازشناسی آن در فراگرد دعوت پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله به توحید و اسلام پرداختهایم.برای این مهم همپوشی سه چیز را در کارامدی دعوت به دین ضروری خواندیم،که عبارتند از:
1)مقصود از دعوت؛
2)روش دعوت؛
3)ویژگیها و مختصات چیزیکه بدان فراخوانی صورت میپذیرد.
مقصود از دعوت همانا پذیرش،باور،شناخت،و رفتار براساس آن میباشد. ویژگیها و مختصات چیزیکه بدان فراخوانده میشویم و در روانهی کارامدی دعوت سهم تعیینکنندهای دارند،این است که آن چیز به فراخور جامعهی انسانی باشد،یعنی از سوی انسانها فهمیده شود،به تجربه درآید و ظرفیت عملیاتی داشته باشد.همچنین فراهم آورندهی آن دسته از نیازهای انسانی باشد که چیزی دیگر نتواند با آن هماوردی نماید و نیازها و توقعاتی حقیقی،منطقی و واقعی ایجاد نماید.همانا آنچه که پیامیر صلی الله علیه و اله به سوی آن دعوت نمود واجد این اوصاف و کارکردها بود.
در باب روش دعوت،سه روش بازگو شده است:
1)روش خاموش گویا؛
2)روش گویا؛
3)روش خاموش.
مؤلفههای ساختاری و کارکردی هر سه روش به تفصیل باز نموده شده که از میان آن سه،دو روش خاموش گویا و روش گویا کارامدی دعوت را تضمین مینماید.پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و اله نیز از همین دو روش در فرایند دعوت به اسلام استفاده نموده است که با ذکر مصادیق و نمونهها تأیید میشود.اما روش خاموش هیچجایگاهی در روانهی دعوت نبی اکرم صلی الله علیه و اله به اسلام ندارد.
خلاصه ماشینی:
"از این روی پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله در فرایند دعوت از چنین ابزاری دوری میگزید و این گزینه در هیچ بخشی از برنامهی حضرت وجود و حضور نداشت و جنگ با کفار،به عنوان جهاد،که در واقع برای دفاع از حقوق انجام میگرفت و در آن هیچ ویژگی رفتار و اعمال خشونتزا دیده نمیشد،نیز آخرین گزینه بود.
ب-دشواریهای مثبت؛این دشواری گونههای مختلف میتواند داشته باشد که عبارتند از: 1)در روش روشن گویا خواهناخواه میان دعوت و فراخوانی فرد و گروه دعوتکننده و فراخوانی برآمده از اثبات خدمات و حسنات چیزیکه باید باور شده و مطابق آن رفتار و زندگی جمعی تنظیم گردد(در این مقام اسلام)فاصله و تمایزی وجود دارد.
این کلام پیامبر بزرگوار اسلام صلی الله علیه و اله،که در واقع شخصیت ایشان را بازنمایی میکند،برنامهی عملیاتی و روش روشن گویای منطقی،عقلانی،و تجربهپذیر فراخوانی به سوی توحید را بهطور همهجانبه برای جوامع انسانی و اسلامی بازگشایی نموده است.
به این ترتیب کارامدی فراخوانی و دعوت در تمامی حوزهها و بهویژه در ساحت دین به سه چیز بهطور توأم نیازمند است و آن سه عبارتند از: 1)روش دعوت؛ 2)محتوا و ویژگیهای ساختاری و کارکردی چیزیکه بدان فراخوانده میشویم؛ 3)غرض و مقصود از دعوت،که هر سه پیش از این به تفصیل توضیح و تحلیل گردیدند،و حضور آن سه و تفکیکها و کارکردهای آنها در فراگرد فراخوانی پیامبر بزرگوار اسلام صلی الله علیه و اله به سوی توحید به روشنی بازتاب داشته است که در این نوشتار این واقعیت به تثبیت و تصویر درآمد."