چکیده:
رهیافت تکوینگرایی اجتماعی از جمله رهیافتهای متأخر در مطالعات اجتماعی و روابط بین الملل است و امروزه بسیار کوشش میشود تا مسایل عمده سیاست بین الملل از جمله روابط خارجی دولتها با استفاده از این رهیافت مورد بررسی قرار گیرند.بر این اساس،تکوینگرایی برخلاف نظریههای خردگرایی چون نوواقعگرایی و نولیبرالیسم که بر پایه نظریه انتخاب عقلایی قرار دارند؛بر آن است که منافع بازیگران و دولتها که تنظیمکننده رفتار آنها در سیاست خارجی هستند؛اموری متغیر و در حال تکوین بوده و تغییر در آنها معطوف به تغییر و تحول در هنجارهای مؤثر در فرهنگ سیاسی و هویت این بازیگران است.بر این اساس به جای آنکه افزایش قدرت نظامی(در واقعگرایی)و یا قدرت اقتصادی(در لیبرالیسم)،هدایتگر رفتار خارجی دولتها در عرصه سیاست بین الملل باشد؛قالبهای ذهنی و تحول آنها نظیر شیوه فهم رهبران از نظام بین الملل،مؤلفههای هویتی دولتها،هنجارهای نظام بین الملل و مسایل اخلاقی شکلدهنده تغییرها و تداومها در این عرصه هستند.در این چارچوب،مقاله حاضر مدعی است که برخی از رفتارهای جمهوری اسلامی ایران در سیاست خارجی که با برداشتهای واقعگرا و یا مادیگرا از منافع سازگار نیستند،با رویکرد تکوینگرایانه قابل فهم و تفسیر میباشند.
Constructivist approach is among the recent approaches in social studies and international relations and nowadays efforts are made in order to examine the major issues of international politics including foreign policies of the states by using this approach. On this basis، unlike rationalist theories such as neo-realism and neo-liberalism which are based on rational choice theory، constructivism holds that the interests of actors and states، which regulate their conduct in foreign policy، are changing and in the process of construction. Change in them hinges on the change in the norms influential in political culture and identities of these actors. On this ground، mental milieus and their transformations such as the way leaders understand the international system، the states’ identity parameters، norms of the international system and moral issues shape the continuities and changes in this area rather than increased military power (in realism) or economic strength (in liberalism) are conducive to the states’ foreign conduct in the realm of international politics. Within this framework، this article argues that certain behaviors of the Islamic Republic of Iran in foreign policy are not compatible with rationalist and materialistic notions of interests، hence it seeks to analyze the Islamic Republic of Iran’s foreign policy from the constructivist perspective.
خلاصه ماشینی:
تحلیل تکوینگرایانه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران رحمن قهرمانپور دانشجوی دکترای علوم سیاسی در دانشگاه شهید بهشتی تاریخ ارائه:8/2/1383 تاریخ تأیید:19/2/1383 چکیده رهیافت تکوینگرایی اجتماعی از جمله رهیافتهای متأخر در مطالعات اجتماعی و روابط بین الملل است و امروزه بسیار کوشش میشود تا مسایل عمده سیاست بین الملل از جمله روابط خارجی دولتها با استفاده از این رهیافت مورد بررسی قرار گیرند.
بر این اساس،تکوینگرایی برخلاف نظریههای خردگرایی چون نوواقعگرایی و نولیبرالیسم که بر پایه نظریه انتخاب عقلایی قرار دارند؛بر آن است که منافع بازیگران و دولتها که تنظیمکننده رفتار آنها در سیاست خارجی هستند؛اموری متغیر و در حال تکوین بوده و تغییر در آنها معطوف به تغییر و تحول در هنجارهای مؤثر در فرهنگ سیاسی و هویت این بازیگران است.
دوم اینکه جمهوری اسلامی ایران به اقتضای ماهیت خود در حوزه سیاست خارجی برخی از هنجارهای حاکم بر نظام بین المللی را نپذیرفته است.
فرضیهای که در این راستا به آزمون گذاشته میشود این است که«منافع جمهوری اسلامی ایران در سیاست خارجی ریشه در نحوه شکلگیری و تکوین هویت آن دارد و این هویت تابعی از نحوه تعامل متغیرهای داخلی و خارجی در طول زمان بوده است.
ب. هنجارهای مؤثر بر تکوین سیاست خارجی جمهوری اسلامی رهیافت تکوینگرایانه میتواند برخی از ابعاد مهم سیاست خارجی ایران از جمله تاثیر هنجارها و هویت بر رفتار سیاسی را به خوبی نشان دهد.
افزون بر این نقش هویت جمهوری اسلامی ایران(و نیز تغییر آن در طول زمان)بر رفتارهای سیاست خارجی از دیگر موضوعات مورد توجه تکوینگرایی است.