چکیده:
عدالت همان قانون عامی است که نظام آفرینش براساس آن حرکت میکند. جامعه انسانی نیز
در روند حرکت تکاملیاش، ناگزیر از رعایت عدالت است. هرگونه افراط و تفریط در زندگی
(فردی و اجتماعی) انسان، پیامدهای ناگوار و چهبسا سقوط را در پی دارد؛ به همین
دلیل عدالتورزی آرمان مقدس و ارزشمندی است که همواره اندیشه حکیمان را درگیر خود
ساخته است.
این اندیشه در نظام «امامت عدل» از تعریف و اهمیت ویژهای برخوردار است. در این
نظام، تدبیرها و سازوکارهایی اندیشیده شده تا مردم و حکومت را در پاسداری از عدالت
فعال نگهدارد و روحیه مبارزه با ستمگری را تقویت کند.
قانون صحیح، قانونگرایی، عدالت اخلاقی، شایسته سالاری، نظارت اجتماعی (امر به
معروف و نهی از منکر)، پیوند استوار حکومت و مردم، زی مردمی داشتن حاکمان ومبارزه
قاطع با ستمگران، راهکارهایی هستند که مردم و حکومت را در برپایی عدالت راهنمایی و
یاری میکنند.
به هر نسبتی که جامعه از این سازوکارها بهرهمند باشد، به همان نسبت در اجرای عدالت
توفیق خواهد داشت. در جامعهای که به راهکارهای مزبور بیاعتنایی شود، تدریجا عدالت
جای خود را به تبعیض میدهد و نابسامانیهای اجتماعی پدید میآید و ادامه این روند
به سرنگونی نظام حاکم میانجامد که «الملک یبقی مع الکفر ولا یبقی مع الظلم». به
گواهی تاریخ، آثار ستم بسیار سریع و فوری است. بحرانهای اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و
نیز آشفتگیهای روانی و اخلاقی نظامهای سیاسی معاصر به خوبی نشانگر این حقیقت است.
خلاصه ماشینی:
"امام علی (ع) قانون گرایی را به عنوان ویژگی بنیادین نظام اسلامی مورد عمل قرار داده و اجرای عادلانه قانون را وظیفه حکومت میداند: «وان نقیم امر الله فی قریب الناس وبعیدهم»[32] حاکم باید امر خدا را بر همه مردم، چه دور و چه نزدیک، اجرا کند.
»[34] رفتار امام علی (ع) با برادرش عقیل[35]، نامه حضرت به عثمانبنحنیف فرماندار بصره[36] و نامه ایشان به یکی دیگر از فرماندارانش[37] به خوبی نشانگر اهمیت قانون گرایی و پرهیز از پدیده شوم قانونگریزی است؛ برای نمونه آنجا که یکی از کارگزارانش را به دلیل سوء استفاده از بیتالمال و قانونشکنی نکوهش میکند، چنین تأکید میکند: « سوگند به خدا اگر حسن و حسین چنان میکردند که تو انجام دادی، از من روی خوش نمیدیدند و به آرزو نمیرسیدند تا آن که حق را از آنان بازپس گیرم و باطلی را که به ستم پدید آمده است، نابود سازم.
امام علی (ع) در نامهای به اسود بن قطبه، فرماندار سپاه حلوان بر این واقعیت تأکید ورزیده، مینویسد: « اگر رأی و اندیشه زمامدار دچار دگرگونی شود، او را بسیار از اجرای عدالت باز میدارد؛ پس باید که کار مردم در آنچه حق است، نزد تو یکسان باشد؛ زیرا در ستمکاری بهایی برای عدالت یافت نمیشود[55].
کارگزاران نظام امامت عدل باید به گونهای زمینهسازی کنند که مردم به صورت خودجوش در برپایی عدالت بکوشند؛ یعنی با ایجاد تحول مثبت فرهنگی روحیه عدالتجویی را در آحاد مردم شکوفا سازند؛ چنانکه رسالت پیامبران الاهی نیز چنین بوده است: لیقوم الناس بالقسط[102] شرط نخست همیاری حکومت و ملت، پیوند استوار آن دو است."