چکیده:
«مشروطیت جمهوری» نظریهای است که به دنبال تجدید حیات مشروطیت در نظام
جمهوری اسلامی است. مرتضی مردیها در این مقاله معتقد است مشکل مشروطیت نه استبداد
بلکه اجحاف و ناکارآمدی نظام سیاسی قاجاریه بود. لذا انقلاب مشروطیت با فراهم کردن
شرایطی که در آن یک استبداد پیشرو (رضاخان) جانشین یک استبداد به گل نشسته (قاجاریه)
شد، که یک حرکت موفق محسوب میشود. همچنین ازآنرو مشروطهخواهی، که منتقدان
عقلگرای پهلوی دوم، تحت عنوان «شاه باید سلطنت کند نه حکومت» از حکومت پهلوی داشتند
و از این جهت روشنبینانه بود. چون یک حکومت سلطنتی مدرن اما مطلقه را به سمت یک
حکومت سلطنتی مدرن اما مشروطه سوق میداد. اما ما در آن زمان به کمتر از جمهوری رضایت
ندادیم در حالی که توجیه قابل قبولی در این که مشروطه چه مزیتی بر جمهوری دارد نداشته و
نداریم. حال نیز اگر جمهوری اسلامی، جمهوری نمیشود دست کم در مرحله اول میتوان به
مشروطیت رضا داد. مشروطیت حتی با همین قانون اساسی قابل دسترسی است، مشروط بر
قرائتی مشروطه از آن و کافی است شرط نظارت استصوابی برداشته شود.
خلاصه ماشینی:
"البته این نافی نظریه ولایت فقیه در نظر علما نیست بلکه در سادهترین تحلیل باید گفت، علما همواره خود را منشأ مشروعیت نظام میدیدند و در واقع نظامهای موجود را تأیید و مهار میکردند؛ اما سلطنت پهلوی که نه مشروع بود و نه تحت کنترل علما، ایشان را به این ضرورت رساند که اساسا سلطنت حتی از نوع مشروطه آن، به راحتی میتواند خودکامه شود و از تحت کنترل شرع و مردم خارج شود.
4. آیا پیشوایان انقلاب اسلامی توجیه قابل قبولی در اینکه مشروطه چه مزیتی بر جمهوری دارد، نداشتند و ندارند؟ و آیا شعار «منتقدان عقلگرای» پهلوی دوم که «شاه باید سلطنت کند نه حکومت» روشنبینانه بود؟ شاید برای رهبر انقلاب که نقش اصلی را در تعیین نظام جمهوری داشت، تفاوت چندانی میان جمهوری یا مشروطه نامیدن نظام برآمده از انقلاب اسلامی وجود نداشت؛ اما آنچه مسلما برای ایشان روشن بوده اینکه در نظام جدید میبایست جایگاه ویژهای برای مردم و اسلامیت نظام در نظر گرفته شود و تجربههای تلخ گذشته دوباره تکرار نشود.
5. نویسنده به عنوان یکی از نمایندگان جریان روشنفکری امروز، مدعی است نظام و ساختار فعلی جمهوری اسلامی نظامی است به ظاهر جمهوری و جریان اصلاحات در این چند ساله، درصدد بود جمهوریت (جایگاه مردم) این نظام را تجدید کند؛ اما حال با شکست این جریان روشن شد جمهوریت دست نیافتنی است و به حداقل یعنی مشروطیت باید اکتفا کرد."