چکیده:
یکی از کاربردهای علم وجوه و نظایر در زبانشناسی و فقه اللغة است.دایره این علم در آغاز برای شرح و تفسیر کلمات وحی،به منظور فهم صحیحتر آن شکل گرفت.ولی در طی چند قرن به گستره علوم گوناگون وارد شد.در این مقاله تنها به آن بخش از معانی واژهها که با تفسیر همراه است،می پردازیم و به همین منظور سه واژه قرآنی را مورد بررسی قرار میدهیم.وجوه معنا شاید بتواند پاسخ گوی بخشی از نیازهای مخاطب باشد.همچنین جستجوی معنای واحد نیز،تا اندازهای راهگشاست. اما هیچ یک،به تمامی دربرگیرنده آنچه از یک معنا،برای واژههای عمیقی چون واژههای قرآن انتظار میرود،نخواهد بود.لذا پیشنهاد میشود،به جای وجوه یک واژه،معنای مشترکی یافته و سپس درجات معنای آن را،با تامل در محدوده سیاق آیات به کار رفته،تخمین زده و آن را تا رسیدن به معنایی شامل و کاربردی کامل کنیم.
خلاصه ماشینی:
"به همین جهت،برای یافتن پاسخی منطقی به چیستی آن،مشتاقتر شده و درصدد کشف نظر محققین و علما برآمدم،تا بتوانم حقیقت موضوع را از یک طرف،و از طرف دیگر اعتقاد قلبی آنها را دریابم،این امر به ظاهر آسان مینمود،ازآنرو که نقطه آغاز این علم تنها فقه اللغة بوده،(سیدی،19)ولی به طرز شگفتآوری در علومی چون تفسیر،قرائات،إعراب، مفردات،بلاغت-شاخه مجاز-،ترجمه(فرزانه،6)و اعجاز(عبد الرحمن بنت الشاطی ،303)وارد شده و از آنجا به مرز حدیث نیز سرایت نمود.
بررسی شیوه مقاتل-به عنوان اولین نمونه در دسترس-در تفسیر و وجوه،این رای را تقویت مینماید که مقاتل برای پاسخ به نیاز فطری فهم بیشتر کلام وحی،دست به کار و روشی ابداعی در تفسیر میزند(شحاته،60)و تلاش میکند با در نظر گرفتن سیاق آیات(نویا،96)و معنای تکتک واژهها-تا آنجا که مصحح کتاب وجوه و نظایر در مواردی که کتاب وضوح ندارد،به تفسیر مقاتل مراجعه میکند(شحاته،9)-به بطنهای قرآن دست یابد.
از آنچه گفتیم برمیآید که وجوه معنا میتواند از چند جهت دستخوش اشکال شود: -با گسترده شدن دایره این روش و ورود«احوال»و«اصل تجربه مذهبی»ممکن است در برابر انحرافاتی قرار گیریم که بازگرداندن آن به مسیر اصلی بسیار دشوار و یا ناممکن باشد.
بررسی معنای«قرب»،«اولی به تصرف»و«دوست»برای ولایت 1-اگر ولایت را به معنای اولی به تصرف-آنکه در تصرف سزاوارتر است-بگیریم آنگاه در آیه«الله ولی الذین آمنوا یخرجهم من الظلمات إلی النور»خواهیم داشت:خداوند سزاوارتر است در تصرف به امور مؤمنین،به این معنی که دست مؤمنین را گرفته و آنها را از ظلمات به سوی نور میبرد.
اگر ولایت را به معنای قرب در نظر بگیریم،آنگاه؛«الله ولی الذین آمنوا»به این معنا خواهد بود:که خداوند در جوار کسانی است که ایمان آوردهاند،و آنها را از ظلمتها به سوی نور میبرد."