خلاصه ماشینی:
"البته در آثار برخی از عرفا این مراتب به نحو دیگری بیان شده است لکن اصل و اساس همین است و اگر فرقی وجود دارد مبتنی بر اختلاف دیدگاه و منظر عارف در بیان همان حقیقت واحد است: سخنها چون به وفق منزل افتاد در افهام خلایق مشکل افتاد مرتبه جبروت و آنچه مافوق آن است ماورای هرگونه شکل و صورت و مظاهر صوری است، درحالی که ملکوت یا همان عالم خیال و مثال دارای صورت است لکن ماده،بهمعنای مشایی این کلمه،ندارد و حکمای بعدی برای آن ماده و جسمی لطیف غیراز ماده عالم محسوس قائل شدهاند.
این عالم از یک دید منفی همان حجاب و پردهای است که چهره تابناک معشوق یعنی حضرت حق را از دید انسان پنهان و مستور میدارد و لکن از لحاظ وجه مثبتی که دارد مرتبه جنت و مأوای اصل صور و اشکال و رنگ و بوهای مطبوع این عالم است که به حیات انسانی در این نشئه لذت میبخشد، نمایان ساختن فضایی که با فضای عالم مادی و جسمانی محسوس متفاوت است -و هدف هنری که اصالت معنوی دارد همان نشان دادن این فضا از طریق رمز و تمثیل و روشهای خاص این هنر است- متضمن وجود انفصالی بین این فضا و فضایی است که بشر به آن خو گرفته و در زندگی روزانه خود آن را تجربه میکند.
مینیاتور ایرانی دارای حرکت است،از افقی به افق دیگر،بین فضای دو بعدی و سهبعدی،اما هیچگاه این حرکت منجر به فضای سهبعدی محض نمیشود زیرا اگر چنین بود،مینیاتور از عالم ملکوت سقوط کرده و به تصویر ملک مبدل میشد و چیزی جز تکرار پدیدههای طبیعت به نحوی ناقص نمیبود و گرفتار آن نوع گرایش به تکرار صورت طبیعت یا ناتورالیزم میگردید که (به تصویر صفحه مراجعه شود) اسلام آن را منع کرده و هنر اسلامی همواره از آن دوری جسته است."