چکیده:
مقالهی حاضر به پنج مبحث، که روشن گر اضلاع دانش معرفتشناسی هستند،
میپردازد.
1 ) تفکیک معرفتشناسی به معنای عام و خاص، مطلق و مضاف و پیشینی و
پسینی؛
2 ) انواع معرفت؛
3 ) جایگاه معرفتشناسی، به معنای عام، در جغرافیای علوم بشری؛
4 ) تفکیک معرفتشناسی از دانشهای متشابه؛
5 ) شاکله مباحث و مسائل رایج معرفتشناسی.
در بخش اول انواع کلی معرفتشناسی، به لحاظ اختصاص به معرفت بماهو
معرفت یا معرفت خاص، تبیین میشود. در بخش دوم، پس از توصیف انواع
معرفت، آن قسم از معرفت که متعلق شناسایی دانش معرفتشناسی است
تعیین میشود. در بخش سوم پس از توصیف دستهبندی مجموعهی دانشهای
بشری، براساس روش داوری، مختصات دانش معرفتشناسی بالمعنی الاعم، در
مجموعهی معارف بشری، تعیین میگردد. بخش چهارم به تعیین مرزهای دانش
معرفتشناسی از برخی دانشهای دیگر، که مسائل و موضوعاتی شبیه به آن
دارند، اختصاص دارد، و در بخش پنجم محورهای محتوایی دانش
معرفتشناسی، با اتکا به مسائل اصلی آن، براساس شاکله بحثهای مختلفی که
رایج هستند، تبیین میگردد.
خلاصه ماشینی:
"به عنوان مثال معرفتشناسی دین (برخی معرفتشناسی دینی میگویند و میان معرفتشناسی دین و دینی فرق قائل هستند) از معرفتشناسیهای مضاف است و اگر موضوع آن را معرفت دینی بدانیم و معرفت دینی را نیز رشتهی علمی بینگاریم، معرفتشناسی خاص هم هست (واضح است که معرفت دینی خود مجموعهای از رشتههای علمی از قبیل فقه، اخلاق و عقاید میباشد و دقت در آن است که معرفتشناسی خاص هر یک از این رشتههای علمی، معرفتشناسی خاص انگاشته شود نه معرفتشناسی دین یا دینی به طور کلی).
8 ) معرفتشناسی مضاف پسینی: موضوع این دانش میتواند هر مجموعهی معرفتی در مقام تحقق باشد (اعم از رشتهی علمی یا غیر آن) و روش آن نیز معمولا تاریخی است.
(4) در این مقاله مراد از معرفتشناسی، نوع اول یا سوم آن (معرفتشناسی عام یا مطلق پیشینی) است و لذا بحث ما به تعیین جغرافیای این دانش اختصاص دارد.
ممکن است بعضی، بسته به اینکه برای معرفت دینی چه هویتی قائل باشند، اثر مزبور را از جمله معرفتشناسیهای مضاف پسینی به شمار آورند، ولی به هر تقدیر واضح است که معرفتشناسی دین پسینی با توجه به نمونهی ذکر شده و معرفتشناسی دین پیشینی که در پانوشت شمارهی 9 نمونههایی از آن ذکر شد کاملا متفاوتند و این تفاوت، تصور اینکه هر معرفتشناسی خاص یا مضافی حتما پسینی است را به چالش میبرد.
به عنوان نمونه مسائل مورد بررسی یکی از کتب جدید معرفتشناسی در غرب، که مبنای آن شاکله بحث اخیر است، از قرار ذیل میباشد: - شکاکیت سنتی و مدرن؛ - ادراک یا شناخت ما از جهان خارج؛ - تحلیل معرفت؛ - نظریههای توجیه: ______________________________ Chisholm, Roderick."