چکیده:
در این مقاله، در ابتدا تفاخر از دیدگاه لغت شناسی و اصطلاحی بررسی شده است و سپس میزان کاربرد این واژه با مشتقاتش در قرآن و ارتباط معنایی آنها، مورد بحث قرار گرفته است. نکتة اساسی در تفاخر، تمایز آن با ذکر نعمتهای الهی و فرق آن با تکاثر می باشد. تفاخر و تکاثر هم از حیث مفهوم و هم از حیث مصداق با هم تفاوت دارند ولی رابطة سببی و مسببّی حاکم بین این دو واژه موجب شده است که اکثر مفسرّین ذیل بحث تکاثر به تفاخر هم بپردازند. در بخش دیگری از این پژوهش، عوامل و ریشه های بروز تفاخر مورد بررسی قرار گرفته و به ارتباط تفاخر با دیگر رذایل اخلاقی نیز اشاره شده است. پی آمدها و نتایج سوء تفاخر در دنیا و آخرت و درمان تفاخر از جمله مباحث پایانی این پژوهش محسوب می شوند.
خلاصه ماشینی:
4ـ (رحمن ـ 14): "خلق الانسان من صلصال کالفخار" 5ـ (حدید ـ 20), "اعلموا انما الحیوة الدنیا لعب و لهو و زینة و تفاخر بینکم و تکاثر فی الاموال و الاولاد …" 6ـ (حدید ـ 23): "لکیلا تأسوا علی ما فاتکم و لاتفرحوا بما آتاکم و الله لا یحب کل مختال فخور" در آیات فوق الذکر همچنانکه مشاهده می شود واژة فخور در چهار آیة قرآن (نساء/ 36؛ هود/ 10؛ لقمان / 18؛ حدید / 23) بکار رفته است و به معنای کسی است که مناقب و محاسن خود را به خاطر کبر و خود نمایی، بر می شمارد5 و برخی از مفسرین در تفسیر آیه 23 از سورة حدید، "فخور" را صیغة مبالغه گرفته و آن را به معنای کسی می دانند که زیاد افتخار و مباهات می کند، به توهم اینکه آنچه که از نعمتهای الهی دارد فقط به خاطر استحقاق و لیاقت خودش می باشد.
در آیة 43 از همین سوره(هود) و نیز آیة دوم سورة عنکبوت، احساس مصونیت از ابتلاء به سختی ها و محنت ها، موجب گرفتار شدن انسان در دام تفاخر، معرفی شده است،19 به عنوان مثال در آیات دوم و سوم عنکبوت دقت کنیم: "احسب الناس ان یترکوا ان یقولوا آمنا و هم لایفتنون، و لقد فتنا الذین من قبلهم …" (آیا مردم چنین پنداشتند که به صرف اینکه گفتند ما ایمان به خدا آورده ایم، رهاشان کنند و بر این دعوی هیچ امتحانشان نکنند؟ و ما اممی را که پیش از اینان بودند مورد ابتلا و آزمایش قرار دادیم …) در سورة کهف آیه 34 و زخرف آیه 51، کثرت مال و فرزندان و فراوانی آباد و اجداد و خویشان و کثرت هواداران و عزت اجتماعی حاصل از آن20 و نیز در سورة حجر آیات 29 ـ31، حمیت و تعصب جاهلی21 و در زخرف آیات 51 و 52، خودستائی22 از علل و عوامل بروز تفاخر محسوب شده اند.