چکیده:
براساس اسناد و خاطرات متعدد دستاندرکاران نهضت؛ یکی از جریانات حامی نهضت روحانیت، طیفی از دانشجویان و
دانشگاهیان مذهبی است. این مقاله درصدد آن است که چگونگی شکلگیری نطفهها و هستههای اولیهی رویکرد مذهبی در
دانشگاه را تبیین نماید. در ادامه ضمن بررسی این عوامل از دو بعد درونی و بیرون از دانشگاه، نقطهی عزیمت رویکرد این
تشکلهای دینی دانشجویی به نهضت روحانیت در نخستین سالهای
دههی چهل مورد بازکاوی قرار گرفته است. دستاورهای عمدهی این تعامل را میتوان در آشنایی طیف مذهبی دانشجویان
با آموزههای نهضت روحانیت (که در جریان دیدارهای مکرر اعضای انجمنهای اسلامی دانشجویان و یا سایر طیفهای
مذهبی دانشگاهی با امام صورت میگرفت) بازخوانی کرد.
خلاصه ماشینی:
مقدمه سؤال بنیادین این مقاله این است که دانشگاهیان، قریب یک دهه بعد از کودتای 28 مرداد 1332، در مواجهه با نهضت روحانیت، چه موضعی در پیش گرفتند؟ مبانی مبارزات سیاسی آنها و همچنین ظرفیتهای بالقوه و بالفعل این نهاد در آن سالها، بر چه اصولی استوار بود؟ و بالاخره اینکه زمینهها، علل و پیامدهای رویکرد آنان به نهضت مذکور، چگونه حاصل شد؟ در پاسخ به این سؤالات لازم است ابتدا بصورت مقدمه، ماهیت جنبش دانشجویی و همچنین در ارتباط با بحث این مقاله، زمینههای رویکرد مذهبی دانشجویان مورد بررسی قرار گیرد و سپس چرایی و چگونگی دو نوع نگاه متفاوت دانشگاهیان، نسبت به نقش مرجعیت در عرصهی سیاست و اجتماع، در فاصلهی زمانی دهههای سی و چهل مورد باز کاوی قرار گیرد.
(1) الهی طباطبایی یکی از اعضای آن انجمن در خاطراتش نقل میکند که در زمانی که فعالیتهای سیاسی و فکری دانشگاه تبریز در دست چپیها بود، دکتر میلانی دانشجویان را به جلسات آیت الله قاضی طباطبایی میبرد و از این طریق دانشجویان با نهضت روحانیت آشنا شدند (2) در همین دوره انجمن در صدد برآمد که از روحانیون نواندیش قم برای سخنرانی دعوت به عمل آورد و برای این منظور از آیت الله ناصر مکارم شیرازی دعوت کردند.
دکتر شریعتمداری، که بعد از اخراج از دانشگاه شیراز، در دانشگاه اصفهان مشغول به کار شده بود، در خاطرات خود بدون اشاره به تشکیل انجمن اسلامی مذکور، به نقش سیاسی برخی از دانشگاهیان اصفهان در تأسیس مراکز مذهبی برای فعالیتهای دینی و سیاسی اشاره میکند و خاطر نشان میسازد که در اصفهان آقایان علی اکبر پرورش، زهتاب، فضل الله صلواتی، برادران اژهای، مهندس مصحف و مهندس عبودیت با حمایت روحانیونی از قبیل آیات؛ خادمی و شمس آبادی فعالیتهایی از این نوع بعمل میآوردند.