چکیده:
: هدف این مقاله تبیین تواناییهای فکری و فقهی شیعی در مواجهه با تحولات و تغییرات اجتماعی میباشد که نویسنده با اشاره به دو نگرش مختلف اصولی و اخباری به تشریح ویژگیها و مبانی فقهی فقهای اصولی شیعی میپردازد و معتقد است که این فقها با تأکید بر عناصری همچون: جامعیت شریعت، پذیرش صلاحیت عقل و عرف و اجتهاد، پذیرش اصل تبعیت احکام از مصلحت و مفسده، نقش حکومت و احکام حکومتی، نقش زمان و مکان، حوزة فراغ و... از پتانسیل بالایی در خصوص مواجهه با تحولات جدید برخوردارند. این توانایی فکری به خوبی میتواند اصلاحات در کشور را مورد حمایت قرار داده و روند عقلانی شدن جامعه را تسریع بخشد.
خلاصه ماشینی:
"آنچه که به صورت مسلم نزد همه اصولیین شیعه از ادراکات عقل نظری و عملی در استنباط احکام شرعی است منحصر به استلزامات عقلیه در ادراکات عقل نظری و مرجحات باب تزاحم در عقل عملی است ولی قسم دوم از ادراکات عقل نظری و قسم اول از ادراکات عقل عملی مورد اشکال و بلکه مورد رد جمعی از علمای علم اصول و جماعت اخباریان شیعه است[اشرفی شاهرودی 1374: 170] این اعتقاد به عقل پیامدهایی را همچون وجوب اجتهاد، امتناع از قبول بدون نقد روایات و احادیث، منع تقلید از گذشتگان و توجه به ظرف زمان و مکان را به دنبال دارد [عنایت: 230] و نقش مهمی در پویایی فقه شیعی و برخورد فعال آن با شرایط جدید را ایفا میکند.
همانطور که داشتن دیدگاههای عقلستیزی اخباریگری و یا دیدگاه تلازمی 1 اصولی و یا میزان اهمیت نقش زمان و مکان در اجتهاد در نزد فقهای اصولی میتواند موجب تفاوتهای مهمی در دیدگاه فقها و به تبع آن دیدگاه شیعیان درخصوص مسائل اجتماعی گردد؛ در نهایت میتوان گفت که مبانی فکری و فقهی شیعی از تواناییها و پتانسیل بالایی به منظور تطابق با شرایط مختلف برخوردار است و در عین پیچیدگی دارای انعطافپذیری و واقعگرایی مناسبی است که این امر میتواند زمینههای مطلوبی را برای بیرون آمدن قرائتهایی که بتواند روند اصلاحات را تسریع و حمایت کند، فراهم آورد."