چکیده:
این نوشتار به بررسی سرشت انسان
میپردازد و درصدد یافتن پاسخی به
این سؤال است که آیا گرایش به شر در
سرشت انسان وجود دارد؟ پس از طرح
چند دیدگاه و پاسخهای داده شده به
سؤال مزبور، به بررسی طینت و
شخصیت انسان میپردازد و با اثبات و
تبیین تفاوت انسانها در طینت و
شخصیت و بررسی میزان این تفاوتها،
به این نتیجه میرسد که انسانها
همانگونه که در صفات جسمی و روانی
متفاوت هستند، در میزان گرایش به شر
یا خیر نیز متفاوتند.
به نظر نگارنده، عدم توجه به
اختلاف سرشتها و بیان یک حکم کلی
در مورد همه انسانها نه تنها از ابهام
مسئله کم نخواهد کرد، بلکه موجب
گرهخوردن مباحث مربوط میشود.
مقاله در ادامه به بررسی علل و
عوامل تفاوت سرشتها و بررسی ثبات
شخصیت پرداخته و در پایان نیز با طرح
دو نکته به دو سؤال مقدر پاسخ گفته و
جایگاه «اختیار» و «بداء» را مشخص
میکند.
خلاصه ماشینی:
"روانشناسان بیشتر به سطوح بیرونی روح آدمی، که همان پدیدههای روانی مانند ذهن و تواناییهای آن است، میپردازند و صفات شخصیتی مانند هیجانپذیری و مردمآمیزی را مورد مطالعه قرار میدهند، اما آنچه در متون دینی و فلسفی تحت عنوان «طینت» مطرح میگردد، زوایای عمیقتر روحی انسان میباشد که با کمال و نقص او و احیانا با سعادت و شقاوت او در ارتباط است؛ مانند کمالخواهی، گرایش به حق، پرستش و گرایش به خیر.
(17) هرچند در مورد خصوصیات روحی کمتر تحقیق شده و به طور دقیق و آماری مطالعات و آزمایشهایی صورت نگرفته است، اما میتوان ادعا کرد که میزان پراکندگی افراد در خصوصیات روحی مانند گرایش به خیر و فضایل اخلاقی نیز همینگونه میباشد و بیشتر افراد از حد طبیعی این خصوصیات برخوردارند و افرادی با خصوصیات روحی بسیار بالا و یا بسیار پایین کمتر یافت میشوند.
عوامل اختلاف سرشتها چه عواملی موجب اختلاف انسانها در خصوصیات سهگانه میباشند؟ در ابتدای ظهور علم روانشناسی، به مدت چند دهه مسئله «وراثت و محیط» یکی از بحثانگیزترین موضوعات این علم بود؛ عامل تعیینکننده رفتار و صفات آدمی محیط است یا وراثت؟ افرادی مانند گالتون و پیرسون علاقه فراوانی به اثبات تأثیر کامل وراثت در انسان داشتند و اثرات محیط را جزئی و کماهمیت جلوه میدادند.
اما گره اساسی و کور مسئله اینجاست که نقش هر کدام و میزان تأثیرگذاری محیط و فطرت چگونه است؟ چگونه تفاوت طینتها و سعادت و شقاوت ذاتی را با اختیار و تأثیر محیط و عوامل تربیتی جمع کنیم؟ و اساسا در خصوصیات روحی خود، تا چه اندازه مدیون طینت الهی خود هستیم و تا کجا محصول تلاش و مجاهدت خود ماست؟ اخیرا روانشناسان نظریه جالب و مقرون به واقعی در مورد چگونگی تأثیر و تعامل محیط و وراثت بر افراد ارائه کردهاند."