چکیده:
آیات متشابه قرآن همواره محل بحث و طرح دیدگاههای مختلف مفسران بودهاند و برگزیدن یک رأی مستلزم کنکاش و بررسی در
آراء گوناگون تفسیری است. در این نوشتار، به بررسی نظرات متفاوت و بعضا متضاد برخی مفسران پیرامون آیه 72 سوره احزاب
که به آیه «امانت» مشهور است، پرداخته شده.
برخی از مباحثی که در این مقاله مطرح شدهاند، عبارتند از: معنای عرضه امانت، حقیقت امانت، منظور از حمل امانت، حامل
حقیقی امانت، علت امتناع آسمانها و زمین و کوهها از پذیرفتن امانت و مفهوم آیه از لحاظ مدح یا ذم بودن.
این آیه با آیات دیگر قرآن همچون آیه «فطرت» «فطرت الله التی فطر الناس علیها» (روم: 30) آیه «اخذ میثاق» «و اذ
اخذ ربک من بنی آدم»(اعراف: 162)، آیه «تعلیم اسماء» «و علم آدم الاسماء کلها...» (بقره: 31) و آیه «خلافت» «و اذ قال
ربک للملائکة انی جاعل فی الارض خلیفة»(بقره: 30) ارتباط مفهومی و تنگاتنگی دارد.
خلاصه ماشینی:
"برخی دیگر ـ همچون ابوعلی جبائی ـ گفتهاند: عرضه به معنای حقیقی آن میباشد و منظور این است که امانت بر اهل آسمانها و زمین و کوهها عرضه شد و تنها انسان آن را پذیرفت و برداشت.
(38) اما صرفنظر از این دیدگاه بیشتر مفسران تنها حامل امانت را انسان میدانند، بخصوص با توجه به آیه بعدی که هدف از عرضه امانت را تمییز مشرک و منافق از مؤمن و به دنبال آن، عذاب مشرکان و منافقان و بخشش و عفو مؤمنان ذکر میکند و ناگفته پیداست که فرشتگان متصف به شرک و نفاق نمیشوند.
هدف از عرضه امانت مطلب اساسی و آموزندهای که باید از این آیه استفاده کرد این است که هدف از عرضه امانت چیست؟ خداوند از عرضه امانت بر آسمانها و زمین و حمل این امانت توسط انسان چه غایت و حکمتی را مورد نظر قرار داده است؟ آنچه ابتدا از مفهوم «امانت» فهمیده میشود و برخی از مفسران هم ذکر کردهاند، این است که «امانت» ـ هر چه باشدـ چیزی است که خداوند انسان را امین بر آن قرار داده تا او را حفظ کند و سپس سالم به خداوند برگرداند؛ همانگونه که در وجود او به ودیعه نهاده بود؛ یعنی این گوهر، که همان استعداد برای رسیدن به کمال مطلق و بهرهمندی مقام ولایت و خلافت الهی است، امانتی است در وجود انسان و انسان مکلف است آن را حفظ کند."