چکیده:
اصحاب صفه تهیدستانی بودند که به صفه مسجدالنبی پناه برده،مورد توجه ویژه رسولخدا صلی الله علیه و آله بودند.بنابر مشهور،پدید آمدن صفه در پی افزایش کسانی بود که توانایی اداره زندگی و گذران امور خویش را نداشتند یا تمایل داشتند اوقاتی را در مسجدالنبی سپری کنند.در شأن اصحاب صفه آیه نازل شده و باعث افتخار آنان بود و حتی پس از بر چیده شدن صفه نیز برای آنان امتیاز محسوب میشد.تعداد اصحاب صفه به دلایل مختلفی کم و زیاد میشد.برخلاف مشهور گویا صفه در داخل مسجد قرار نداشته، بلکه در جوار مسجد واقع شده بود.به نظر میرسد اصحاب صفه در برخی اوقات،اشتغالات و درآمدهایی داشتهاند،اما از مهمترین مشغلههای آنان تعلیم قرآن و عبادت بوده است.اهل صفه رزمندگان همیشه آماده نیروهای اسلام بوده و خود را به شرکت در غزوات پیامبر صلی الله علیه و آله ملزم کرده بودند.با پیشروی اسلام و فتوحات اسلامی و از میان رفتن نیاز مالی اهل صفه ظاهرا موضوع اهل صفه نیز از میان رفت. گرچه ممکن است محل صفه تا دورههای بعد پابرجا بوده باشد،اما وجود اهل صفه در زمانهای بعد بعید مینماید.امتیاز اهل صفه و شاید حالات برخی از آنان انگیزهای برای ادعای ارتباط صوفیان با اهل صفه شده است،اما چنین دیدگاهی مورد پذیرش همگان نبوده و درست به نظر نمیآید.
خلاصه ماشینی:
"برخی تفاسیر در شأن نزول این آیات-با اندکی کم یا بیش-داستان را چنین آوردهاند: گروهی از ثروتمندان و سران قریش وهمکیشانشان،از جمله امیة بن خلف جمحی(ارباب بلال حبشی)خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله رسیدند و عدهای از فقیران مسلمان چون خباب،صهیب و بلال را گرد آن حضرت دیده و تقاضا کردند که اگر آن حضرت آنان را از خود براند امید است خودشان را به پیامبر صلی الله علیه و آله نزدیک گردانند،زیرا وقتی گروههایی از عرب خدمت آن حضرت میرسند آنان شرمسارند که ایشان را با آن بندگان ببینند،اما آن حضرت نیز به خاطر اشتیاق زیادش به گرایش مشرکان به اسلام،تمایلی به انجام این تقاضا نشان داد،حتی بنابر روایتی که ضعیف بوده و قابل قبول نیست،از آن حضرت خواستند تا این مطلب را برایشان تعهد کند و ایشان نیز پذیرفته و ورقی خواستند تا برایشان تعهدنامهای بنویسد،اما این آیه نازل شد و آن حضرت را از این کار بازداشت و ایشان بیدرنگ به فقرا روی آوردند،در حالی که بخشی از آیه 54 از سوره انعام را که در ادامه همین داستان نازل شده بود تلاوت میکردند که:«کتب ربکم علی نفسه الرحمة».
نکته دیگری که توجه به آن بسیار مهم است-چنانکه پیشتر اشاره شد-این است که گویا از شروط اسکان در صفه مسجد پیامبر صلی الله علیه و آله مجرد بودن بوده است و از نصوصی که میگویند تعداد اصحاب صفه با ازدواج،مسافرت،مرگ و عوامل دیگر کم یا زیاد میشد نیز چنین برمیآید که اگر کسی از اهل صفه ازدواج میکرد دیگر در صفه نمیماند،گرچه اگر این شرط نیز وجود نداشت ماندن در آنجا پس از ازدواج چندان درست به نظر نمیآید."