چکیده:
در عصر حاضر که تمامی کشورها برای رسیدن به ثبات و ارتقای خود میکوشند، تردیدی
نیست که توسعه به عنوان یکی از بنیانهای باثبات، در برنامهریزی همه کشورها قرار
میگیرد و مانند فراگردی جامع با ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی، مستلزم
تغییرات اساسی در ساخت اجتماعی، طرز تلقی عامه مردم، نهادهای ملی، تسریع رشد
اقتصادی، کاهش نابرابری و ریشهکن کردن فقر مطلق بوده و به عنوان راهبرد و مدلی
متعالی مطرح میشود، اما اینکه چگونه این فراگرد دریک جامعه به منصه ظهور میرسد،
اولین مسألهای است که نیازمند پژوهش و طرح مطالعاتی خاص است و به عنوان دغدغهای
اساسی، نگارندگان این نوشتار را بر آن داشته تا به آن پاسخ علمی دهند.
به نظر میرسد برای پاسخگویی به سؤال فوق، بایستی به تبیین پیششرطهای اساسی توسعه
پرداخت که در این راستا سرمایه اجتماعی دارای اهمیت ویژهای است. سرمایه اجتماعی
عبارت است از مفاهیمی چون اعتماد، هنجارها و شبکههایی که موجب ایجاد ارتباط
و مشارکت بهینه یک اجتماع میگردد و در نهایت منابع متقابل آنان را تأمین خواهد
کرد. این شاخصهای است که به دلیل پیامدهای خرد و کلان خود، چنان با ابعاد توسعه
آمیخته گشته که به عنوان عاملی اجتنابناپذیر از ملزومات توسعه محسوب میگردد، اما
آنچه که به عنوان مسأله دوم مطرح است، این است که چگونه سرمایه اجتماعی با فرایند
توسعه مرتبط میگردد و به عنوان یکی از عوامل تأثیرگذار آن معرفی میشود؟
بدیهی است که تکوین سرمایه اجتماعی مستلزم وجود عواملی چند است که یکی از آن عوامل
دین و فرهنگ دینی است. به نظر میرسد که دین به عنوان ارزشی متعالی با کارکردهایی
چون انضباط بخشی، حیات بخشی، انسجام بخشی و… ساز و کارهایی را موجب میشود که در
قالب آنها سرمایه اجتماعی شکل میگیرد و پایههای تحکیم توسعه فراهم میشود.
بنابراین، رابطه دین و سرمایه اجتماعی نیز سومین مسألهای است که به دلیل وجود
چشمانداز دینی توسعه در جامعه کنونی ایران، رابطه دین و سرمایه اجتماعی نیز از
منظر تأثیری که دین بر فرآیند توسعه دارد حایز اهمیت است و برای روشن شدن آن شایان
بررسی و تحلیل است.
هدف تحقیق حاضر بر اساس بررسی شیوه مطالعات اسنادی و پیمایشی ارایه رهیافتی است که
در قالب آن از یک سو دین به عنوان نظامی کثیرالاجزاء از طریق ابعاد متعدد خود
(اعتقادی، عاطفی، مناسکی، شناختی و پیامدی) فعلیت سرمایه اجتماعی را محقق می کند و
از سوی دیگر سرمایه اجتماعی نیز چونان پدیده ای نیرومند از طریق سطوح ماهوی ( ایجاد
شبکه های اعتماد و پیوند سست ونیرومند کنشگران) و سطوح صوری و پیامدی (انجمن های
داوطلبانه و هنجارهای دستوری)، زمینه ایجاد توسعه ی اجتماعی و فرهنگی پایدار را
فراهم می آورد.
روش شناسی
1- روش اسنادی (Documetary method) که در آن به مطالعه کتب، مجلات و مقالات مرتبط
پرداخته شده است.
2- روش پیمایش (Survey method) که به مطالعه «آنچه که هست» میپردازد و در این
راستا با تنظیم و ارایه پرسشنامه به دانشجویان دانشگاه اصفهان، رابطه بین دینداری و
سرمایه اجتماعی آنها سنجیده شده است.
خلاصه ماشینی:
"Consequenceبه منظور آشنایی بیشتر با کارکردهای مذهب، در جدول زیر دیدگاه برخی متفکران جامعه شناسی دین، ارایه میگردد: جدول شماره 2: نظر اندیشمندان دربارهی کارکردهای دین$$$ (تلخیص: مؤلفان) بر این اساس دین میتواند در انسجامبخشی، تسهیل در جامعهپذیری، تعریف ارزشها و هنجارهای اجتماعی، تحکیم عواطف مشترک، تقویت پایههای کنترل اجتماعی، افزایش آرامش خاطر، تقویت روحیه گروهی، همکاری و تعاون، برقراری کنشهای اجتماعی مبتنی بر اعتماد و صداقت، تثبیت احساس تعهد و التزام، گسترش و تقویت مشارکت فعالانه و…، نقش مؤثری ایفا مینماید و شاید بتوان رابطهی دین و سرمایه اجتماعی را چنین بیان نمود که پس از مشخص کردن رابطهی دین و سرمایه اجتماعی این سوال به ذهن متبادر میگردد که دین چگونه و از چه راههایی میتواند در ایجاد سرمایه اجتماعی موثر واقع شود؟ در پاسخ به سوال فوق بایستی اشاره کرد که نهادهای مذهبی میتوانند حداقل با توسل به سه مجموعه از ساز و کارها در ایجاد سرمایه اجتماعی موثر باشند که عبارتند از: (828-810 :1998 ،Pearce and Axinn ) [به تصویر صفحه مراجعه شود.
برای شناسایی نحوهی اثرگذاری سرمایه اجتماعی بر توسعه فرهنگی و اجتماعی باید به دو جهت متفاوت نظر افکنیم: نخست توجه به عناصر متشکلهی سرمایه اجتماعی مانند اعتماد[20]، پیوندهای بین کنشگران و… که موجبات تسهیل کنش را فراهم نموده و سبب فراهم نمودن مقدمات توسعه میشود، این عرصه با عنوان تأثیرات ماهوی سرمایه اجتماعی مطرح میگردد و عرصه دیگر به آثار و کارکردهای صوری سرمایه اجتماعی مربوط است که تشکیل انجمنهای داوطلبانه، تقویت روحیهی افراد منزوی و درگیر کردن آنها در اجتماع را شامل میشود."