چکیده:
گرچه مدت زمان بسیاری از طرح نظری و اجرای بانکداری بدون ربا نمیگذرد، در این
مدت کم توانسته است با ارائه روشهای تأمین مالی اسلامی به جای تأمین مالی با
بهره، افزون بر توجه بانکداران، صاحبان سرمایه و کارگزاران مسلمان، توجه دانشمندان
و پژوهشگران متخصص را در سراسر دنیا به خود جلب کند.
گسترش روزافزون بانکداری اسلامی گرچه در اعتقادات مسلمانان ریشه دارد، توانایی
روشهای آن در تأمین نیازهای مردم و برتری نسبی آن روشها در مقایسه با روش تأمین
مالی با بهره نیز در توسعه آنها بیتاثیر نبوده است؛ بهطوری که امروزه شاهد
شکلگیری بانکهای اسلامی در کشورهای گوناگون حتی کشورهای غیراسلامی هستیم.
بانکهای اسلامی کنار توفیقهای چشمگیر، با برخی مشکلات جدی مواجه هستند که
نیازمند تلاش علمی اندیشهوران و کارشناسان باتجربه است. تأخیر در بازپرداخت
بدهیها و یافتن راهحلی برای ایجاد انگیزه برای پرداخت بموقع آنها و جبران خسارت
بانک، وابستگی نرخهای سود بانکهای اسلامی به نرخهای بهرة بینالمللی، عدم تصور
زیان در سپردههای سرمایهگذاری از سوی مردم، تشکیل صندوقهای سرمایهگذاری، خطر
اخلاقی گیرندگان
تسهیلات، تأمین مالی دولت و سرمایهگذاری در ارز، برخی از این مشکلات است.
در این مقاله کوشیده شده با تبیین مشکلات مذکور، راهکارهای مناسب برای حل آن ارائه
شود.
Translated by: Gholamreza Mesbahi Moghaddam
Although it’s not long that passes from theoretical proposition and the execution of Riba free banking، by suggesting Islamic financial methods instead of interest based methods، it has been able in this very short time to draw the attention of scholars and researchers in the field world over، in addition to Muslim bankers، capital owners and operators.
Although increasing expansion of Islamic banking stems from Muslims’ beliefs، however، the capability of its methods in answering the needs of people and comparative superiority of these methods in comparison with interest based financial methods have also been effective in their development; in the way that today we see the establishment of Islamic banks in different countries، even non-Muslim ones.
Beside remarkable successes، Islamic banks encounter with some severe problems that entails scientific effort of experienced scholars and thinkers. The problem of delinquency in debt payments، and finding a solution for making incentive for their on time pay back and compensating the loss of the bank، the dependence of profit rates of Islamic banks on the international interest rates، the unimaginability of loss in investment deposits for people، the problem of constitution of investment funds، moral hazards on the part of the receivers of financial facilities، the problem of government finance and investment in exchange are some of these problems.
Explaining the aforementioned problems، in this paper the effort has been put to suggest suitable recourses to get out of them.
خلاصه ماشینی:
مشکل وابستگی به نرخهای بهره بینالمللی کسی که از فعالیتهای بانکهای اسلامی آگاه باشد، میداند که این بانکها، فروش (و نه مشارکت) را بهصورت جایگزین روشهای تأمین مالی سنتی مبنای کار خود قرار دادهاند و بر فروش نسیه (بهویژه فروش مرابحه)، بدهی مترتب میشود؛ پس داراییهای بانکهای اسلامی از جهت حسابداری شبیه داراییهای بانکهای سنتی است و چون وظیفه بانکها تأمین سرمایه و جذب سپرده است، بهای کالاها در فروش نسیه از دو بخش تشکیل میشود: بخش اول هزینه خرید (بر عهده بانک) و بخش دوم مبلغ اضافی در برابر مدت که سود مرابحه نامیده میشود و درصدی است که سالانه براساس طول مدت بازپرداخت، افزایش و با کوتاهبودن مدت، کاهش مییابد و از این جهت شباهتی به نرخ بهره دارد؛ چون درصدی سالانه است و براساس مبلغ بدهی محاسبه و بر عهده مشتری برای مدت معینی تعلق میگیرد.
گرچه بانک اسلامی میتواند مقدار سودی را که تحقق خواهد یافت در بیشتر موارد پیشبینی دقیق کند؛ ولی نمیتواند به آن قطع و یقین داشته باشد؛ زیرا سود (برخلاف بهره) تضمینشده نیست و جز در پایان مدت تحقق آن معلوم نمیشود؛ بهویژه در خصوص بانکهای اسلامی که در مورد داراییهای خود بر بدهی بسنده نمیکنند؛ بلکه به انواع مشارکت و مضاربه و سرمایهگذاری مستقیم در مستغلات و غیر آن میپردازند و فرض این است که این مسأله برای مردم روشن است؛ زیرا هنگامی که اموال خود را در حسابهای سرمایهگذاری قرار میدهند، به منظور دستیافتن به سود این کار را میکنند؛ در نتیجه اگر زیان رخ دهد، خواهند پذیرفت؛ زیرا سود در برابر زیان است؛ ولی تجربه بانکهای اسلامی خلاف این معنا را نشان ____________________________ * حسابات التوفیر: حسابهایی هستند که مقصود از آن وادارکردن سپردهگذاران خرد به مشارکت در سرمایهگذاری از طریق امکان سپردهگذاری و برداشت مشروط و محدود آن بر حسب شرایط ویژه چنین حسابهایی است (الفتاوی الشرعیه، الجزء الاول، ص 17، 1994م، نشریه شماره 4 بانک اسلامی اردن) (مترجم).