چکیده:
هدف از پژوهش حاضر، تعیین مهارتهای زندگی ضروری برای دانشآموزان ایرانی دورة
تحصیلی متوسطه، طراحی الگوی مناسب برنامه درسی برای آن و تعیین اثربخشی آن بود.
برای تهیة فهرست اولیة مهارتهای زندگی، به تعاریف و نظریههای موجود در این زمینه
مراجعه شد و یک فهرست دوازدهگانه از مهارتهای زندگی ضروری برای دانشآموزان دوره
متوسطه تهیه شد. مهارتهای این فهرست عبارت بودند از: خودآگاهی، مقابله با هیجانات،
مقابله با استرس (فشار روانی)، همدلی، ارتباط مؤثر، روابط بین فردی، شهروند مسئول
بودن، حل تعارض، تصمیمگیری، حل مسئله، تفکر خلاق و تفکر انتقادی. از این فهرست، سه
پرسشنامة نیازسنجی استخراج شد. یک پرسشنامه 50 پرسشی برای دانشآموزان، یک پرسشنامة
50 پرسشی برای والدین و یک پرسشنامة 12 پرسشی برای دبیران، کارشناسان و صاحبنظران
تعلیم وتربیت. پرسشنامهها در اختیار 600 دانشآموز دختر و پسر دوره متوسطه (از هر
پایة تحصیلی 150 نفر)، 240 نفر از والدین دانشآموزان با مدرک تحصیلی حداقل دیپلم،
150 دبیر دوره متوسطه، 20 نفر کارشناس ستادی و 10 نفر صاحبنظر تعلیم و تربیت قرار
گرفت. تحلیل نتایج نشان داد که مهارتهای خودآگاهی، ارتباط مؤثر، روابط بین فردی،
مقابله با استرس، تصمیمگیری، حل مسئله، تفکر انتقادی و تفکر خلاق از نظر مخاطبان
مختلف از اولویتهای بالایی برخوردارند. همچنین، الگویی مناسب برای برنامه درسی
مهارتهای زندگی دانشآموزان دوره متوسطه تدوین شد. این الگو شامل اهداف، رئوس
محتوا، نوع محتوا، روشهای آموزش و روشهای ارزشیابی مهارتهای زندگی است. در مرحلة
آزمایشی پژوهش، برنامة درسی مهارت خودآگاهی که در اکثر اولویتبندیها، در رتبة
اول قرار داشت در قالب یک طرح آزمایشی پیش آزمون ـ پس آزمون با گروه کنترل با
نمونهای به حجم 120 نفر اجرا شد. تحلیل اطلاعات این بخش نشان داد که آموزش مهارت
خودآگاهی به دانشآموزان، در تقویت این مهارت در آنان مؤثر است.
خلاصه ماشینی:
"از آنجا که ماهیت و تعریف مهارتهای زندگی در کشورها و فرهنگهای گوناگون متفاوت است، هدف اصلی این پژوهش، تعیین مهارتهای زندگی ضروری برای دانشآموزان ایرانی دورة تحصیلی متوسطه و طراحی الگوی مناسب برنامه درسی برای آنها و سپس تعیین میزان اثربخشی آن بوده است.
ادیب (1382) ده اولویت اول مهارتهای ضروری زندگی برای دانشآموزان راهنمایی تحصیلی را بدین ترتیب گزارش کرده است: خودآگاهی و داشتن هدف در زندگی، تصمیمگیری، اداره زندگی، بهداشت و سلامتی، ارتباط انسانی، حل مسئله اجتماعی، خلاقیت و تفکر انتقادی، شهروند مسئول بودن، روابط بین فردی و مشارکت و همکاری که با اولویتبندی پژوهش حاضر همخوانی دارد.
نتایج پژوهش نشان داده که مهارتهای ضروری برای دانشآموزان دوره تحصیلی متوسطه در هر سه طبقه قرار دارند: مهارتهای خودآگاهی و مقابله با استرس از طبقه مهارتهای عاطفی، مهارتهای ارتباط مؤثر و روابط بین فردی از طبقه مهارتهای اجتماعی و مهارتهای تصمیمگیری، حل مسئله، تفکر انتقادی و تفکر خلاق از طبقه مهارتهای شناختی.
رئوس محتوای هر مهارت منطبق بر اهداف آموزشی آن مهارت بوده و بر اساس خرده مهارتهای پیشنهادی در نظریهها و پژوهشهای مرتبط با مهارتهای زندگی است (مثلا سازمان بهداشت جهانی، 1996؛ یونیسف، 2003؛ هال، 2002؛ فیلیپس و همکاران، 1984؛ اسکات و بروس، 1995؛ تورنس، 1998؛ جانسون و همکاران، 1378؛ طارمیان و همکاران، 1377؛ فرگاس، 1373؛ فتحعلی لواسانی، 1378؛ کلینکه، 1380؛ کوپر، 1377؛ گلمن، 1379؛ مایرز، 1374؛ میلر، 1379؛ وتن و کمرون، 1380؛ یونیسف، 1378).
تحلیل دادههای به دست آمده در این بخش نشان داد که آموزش این مهارت بر اساس الگوی ارائه شده برای برنامه درسی مهارتهای زندگی در تقویت این مهارت در میان دانشآموزان دوره متوسطه مؤثر است."