چکیده:
اگر اندیشه سیاسی به عنوان فعالیتی ذهنی در نظر گرفته شود که اهدافی معقول را به
گونهای منطقی و عقلانی تعیین میکند، راه تحقیق آنها را نشان میدهد و کم وبیش دارای قدرت
اقناع و فراگیری است؛ در آن صورت میتوان نظریه «ولایت فقیه» امام خمینی « قدسسره »را
اندیشهای سیاسی برشمرد.امام با ارائه نظریه «ولایت فقیه»، اهداف مبارزه، راههای کسب موفقیت و الگویی بدیل برای نظام
سیاسی موجود را تبیین نمود، و در کارآیی دیگر چارچوبهای فکری خدشه و مناقشه کرد. اگر چه
امام پیش از طرح این نظریه، بارها هدف خود را از مبارزه اعلام کرده بود، اما برای نخستین بار
اهداف و مسیر تحقق آنها بدقت ترسیم میشد، و به صورت چارچوب فکری منسجم برای حل
بحران معنای موجود در جامعه ایران در میآمد.اما همان گونه که اندیشمند سیاسی بر جامعه خود اثر میگذارد، از آن نیز تأثیر میپذیرد.
بنابراین، طبیعی است که اندیشه او همواره در حال تحول و تکامل باشد. اندیشه سیاسی امام نیز
از این امر مستثنا نیست. با نگاهی به سه دوره: پیش از تبعید، دوران تبعید، و دوران پس از
پیروزی انقلاب، روشن میشود که برداشت امام از «سیاست»، «برنامهریزی» و «حکومت اسلامی»،
گام به گام تغییر میکند و پیچیدهتر میشود. در دوره نخست، امام اعتقاد به اجرای احکام اسلامی داشت. اما ایشان در دوران تبعید، تشکیل
حکومتی را برای اجرای آن احکام لازم شمرد. پیروزی انقلاب و تشکیل چنین حکومتی، نشان
داد که نمیتوان به منابع فقهی، بدون در نظر گرفتن مقتضیات زمان و مکان، بسنده کرد. از این
رو، از مفهومهای: «ضرورت» و «مصلحت» برای زدودن مشکلات سخن گفته شد، و نظریه امام
کاملا جنبه عملگرایانه یافت. تاکنون درباره این عمل گرایی دودیدگاه بدبینانه و خوشبینانه ابراز شده است که با توجه به
مراحل تکاملی اندیشه سیاسی امام، این دو دیدگاه به اجمال بررسی میشود.
خلاصه ماشینی:
"» این نظارت از طریق مجلس مؤسسان و مجلس شورای ملی صورت میگیرد (امام خمینی، بیتا، صص234-235): «ما که میگوییم حکومت و ولایت در این زمان با فقهاء است ، نمیخواهیم بگوییم فقیه هم شاه و هم وزیر و هم نظامی و هم سپور است ، بلکه میگوییم همان طور که یک مجلس مؤسسان تشکیل میشود از افراد یک مملکت و همان مجلس تشکیل یک حکومت و تغییر یک سلطنت میدهد و یکی را به سلطنت انتخاب میکند و همان طور که یک مجلس شورا تشکیل میشود از یک عده اشخاص معلوم الحال و قوانین اروپایی یا خود درآری را بر یک مملکت که هیچ چیز آنها مناسب با وضع اروپا نیست تحمیل میکنند و همه شماها کورکورانه آن را مقدس میشمرید و سلطان را با قرارداد مجلس مؤسسان سلطان میدانید و به هیچ جای عالم و نظام مملکت برنمیخورد ، اگر یک همچو مجلسی از مجتهدین دیندار که احکام خدا را بدانند و هم عادل باشند و از هواهای نفسانیه عاری باشند و آلوده به دنیا و ریاست آن نباشند و جز نفع مردم و اجرای حکم خدا غرضی نداشته باشند تشکیل شود وانتخاب یک نفر سلطان عادل کنند که از قانونهای خدایی تخلف نکند و از ظلم و جور احتراز داشته باشد و به مال و جان و ناموس آنها تجاوز نکند، به کجای نظام مملکت برخورد میکند."